Технология горных выработок

бiрден емса ёр мезгiлде таусылуына байланысты шахта єос, кейдi оданда кјп

горизонтын бiрден пайдалну№а мёжбѕр болады. Пласталарды» єЅлама бѕрышы 10є

кем болса квершлагтар јте ѕзын байланысты єаз№ан кендi тасу, кеншiлердi»

єатнасу ѕшiн пласталар гезенк арєилы єосылады /кѕрделi не болмаса этажды

тѕрiмен/. /1.17,а сур/ шахта алабасын 1 мен 2 деп атал№ан тiк опандар

тјмергi кјмiр єабаттына єондырылып жо№ар№ы кјмiр єабаттыры кѕрдiлi

гезенгепен ашылып тЅр№аны кјрсетiлген. Оєпандарды» тјменгi кјмiр єабаттын

єыйып јткен жерiнде не оладан темендеу белгiден оєпан тј»iрiндегi камералар

3 єЅрылады. Жо№ар№ы кјмiр єабаттымен тјменгi оєпан тј»iрегiнделi

камераларды» тѕсынан тiк гезенк 4 пен єосылады. Екi кјмiр єабаттыны»

екеуiндеде гезенк ма»айында вагонетка алмасттру процессi орындау ѕшiн

тиiстi жол салынады. Осыдан кейiн ёр кјмiр єабаттыны» он бойында шахта

алабасын этажды ёдiсiмен дайында№анда тиiстi кѕрделi бресберг 6 мен 7

ходоктерi ѕ»гiленедi. Тјменгi пласталан єазып алын№ан кјмiр жо№аргы

пластаны» бас транспорт штрегiмен кѕрделi гезенк 4 жеткiзiлiп тјменгi

пласта№ы оєпан тј»iрегiндегi камералар№а жеткiзiледi.

Кјршi кјмiр єабаттырын кѕрделi гезенк пен ашу тёсiлi ашушы ѕ»гiлердi»

Ѕзынды№ын ѕнемдейдi. Кјмiр єабаттырын осылайша ашу тёртiбi жер астында№ы

транспорт жЅмысымен ауа ауыстыру iсiн єиындату№а соєтырады. /1.17,а сур/

бремсберг алабасындагы ауа ауыстру схемасы кјрсетiлген. Пайдала№ан ауа жер

бертiне шурф 8 арєылы ауыстырылып тЅрады. Кѕрделi гезенк пен єатты жыныс

iшiне бiткен арасы тiгiнер 20м асатын жазыє кјмiр єабаттырын ашады, ете

жазыє, жаєын бiткен кјмiр єабаттырын тiк оєпан жёне этажды гезенк

тёртiбiмен ашады. /1.17, б сур/ шахта алабасына» этаж ёдiсiмен дайындал№ан

ашушы тёртiбi кјрсетiлген. Тiк оєпандар тјменгi пластєа дейiн жѕргiзiлiп

оєпан тј»iрiндегi 1 камераларды ѕ»гiлейдi. Оєпан те»iрiгiндегi камералардан

тјменгi єабат кјмiр бойымен штрек 2' етiп одан јрге єарай кѕрделi бремсберг

3; ал ылдый№а єарай кѕрделi уклон 4' ходоктерiмен ѕ»гiленiп, солардан

тјменгi пласты» этаж штректерi ѕ»гiлене бастайды. Кјрсетiлген штректерден

жо№ар№ы кјмiр єабаттына этаж гезенктерi єазылады / кјмiр тѕсiретiн 5' жёне

ветиляция 6'/. Кѕрделi бремсберг 3' пен кѕрделi уклон 4' екi кјмiр

єабаттыны» жѕмысын єамтамасыз етедi. Бiрiншi этажда№ы шахта вентиляция

схемасы, пайдала№ан ауаны» адам жѕретiн ходок арєылы орталыє вентиляция

оєпанына жеткiзiлiп тЅр№ан схемасы арєылы кјрсетiлген. Шахтаны» кен

алабасын панель ёдiсiмен дайында№анда гезенктер ярус штректерiнi» арасынан

јтедi. Сондыєтан ондай гезенктi ярус гезенкi деп атайды.

Этаж гезенкiмен кјмiр єабаттырын єосу ёдiстерiмi» Ѕтымдыл№ы этажды

квершлаг ёдiстерiнi» ѕтыдылы№ы мен бiр ы»№ай. БЅл системаны» Ѕтылатын

жа№дайына материал, єондыр№ыларды жогаргы кјмiр єабаттырына жеткiзiп беруi

мен єатар адам єатнастарыны» єыйындауы жатады. Алшає бiткен єЅлама бѕрышы

8є дейнгi кјмiр єабаттыры тiк оєпан арєылы ёр-бiр пласталарды дербес жѕмыс

горизонтын уйстастарып ашєан Ѕтымды болады, /1.17,в сур/. °р пласт јз

алдына iске єосылады. °р пласт бойынша јз алдына оєпан тј»iрiндегi

камералар 1, кѕрделi бремсберг 2 жёне кѕрделi уклон ходоктарымен

дайындалады. Атал№ан ашушы тёртiпбен єос кјмiр єабаттынан артыє ашу№а

болмайды, жёне бас оєпанiшiнде екi жѕк кјтеретiк єондыр№ы орнатылу№ады

тлiстi.

1.8.3. Тѕйдектi ашушы системасы кен геология жаратылысылары.

Кѕрделi шахта алабасы бiрлестiрiп ашу ѕшiн жо№ар№ы кјрсетiлген ёдiстер

єиыстырылып єолданылады. Мѕндай жа№дайда ашушы системанын тѕйдектiлi атйды.

1.18,а суретiнде єЅлама бѕрышы 15-18є дейiн бiткен 3 пластаны

тѕйдектiлi системасымен ашу жолы кјрсетiлген. Екi тјменгi пласт жанаса

бiткен,ал 3-шiсi єашыє жарал№ан. Жанаса бiткен пласталарды тiк оєпанмен

этажды квершлагтармен, ал жо№ар№ы алшан жатєан пласт-кѕрделi квершлагпен.

Ал тым кјнiле бiткен пласталарды бiрлестiрiп ашу ѕшiн жанаса бiткендерiн

этажды квершлаг орнына этажды гезенк 2 ал кѕрделi квершлагты» орнына-

кѕрделi гезенк 1 пайдала№андЅрыс /1.18, б сур/ /1.18,в сур/ бѕктелiп жатєан

3 пластаны ашу кјрсетiлген.

1.18 сур туйдектi ашушы системалары а-жазыє кјмiр єабаттыры (екшi

жаєын, ѕшiншi алшає( этажды жёне кѕрделi квершлагтар; б-ѕш неазыє бiнен

кјмiр єабатты (екеѕi жаєын, жёне ѕшiншiсi алшає) этажды жёне кѕрделi

геденк; в-єЅлама бЅрыша тЅраєсыз кјмiр єабаттыры.

1.8.4. Штольнямен кен ашу ёдiсi.

Таулы жерде кен орнын штольямен ишєан тиiстiле. Кјмiр єабаттыны»

жаратылысына байланысты штольня кеннi» јн бойымен, не болмаса кен тасуда

женiлдi тЅгызу ѕшiн жёне шахтыiшiкен шыєєан су штольняны» ауызына а№уына

штольняны 0,003-0,006 е»кiш јтедi. Штольня јтетiн жер танда№анда

ескерiлетiн факт-орлар: Кен єорыны» е» мол тЅсынан; штольняны» ауызы

шы№атын тѕста, тау, єар кјшкiнi, опырылып єЅлайтын мѕмкiшiлiгi болмау№а

тиiстi, јзiн суы тасы№анда штольняны су басып єалмау жа№дайы, жер бетiндегi

єЅрылыстарды орналастыр№анда жер тегiстеу жЅмыстарыны» аздау болатын жа№ы,

штольнямен жербетiндегi транспорт, темiр жол єатынасыны» сенiмдi болуы.

Штольняны» жо№ар№ы жаєтавы кен єоры таусылатын жа№дайда тјменгi кјлбеу

бiткен єорын кѕрделi уклондар мен 3,4 ашады. Егерде ылдида№ы єор тiк бiткен

кѕнде соєыр оєпан 6,7 мен жёне квершлагп 7 арєылы ашылады. Кјмiр єабаты жер

бетiне жаєында№ан тЅсынан ауа ауыстыру ѕшiн штольня 1 не болмаса шурф 2

етедi. Штольнямен кен ашу ёдiстерi жер астында№ы транспорт жЅмысымен, жер

астыны» суын жер бетiне шы№ару iсiн ана №Ѕрлым же»iлдетедi. СССР-да штольня

ёдiсiмен Кѕзбастагы, Кавказда№ы жёне Іиыр-Шы№ыста№ы кјмiр орындарымен бiраз

рудалы кен орындары ашыл№ан.

1.8.5. Руда шы№ытын жер орынларды» ашын, дайындау ёдiстерiнi» ерекшелiгi.

Руда кенiшi металллды /темiс, мыс, єалайы, мырыш т.б./ мен металлсыз

/неметаллические/ /апатит, фосфорит, асбест, каомен т.б./.

1.19 Кенiшiн штольня арєыл ашу схемасы.

Атал№ан кен орындарыны» жаратылысы, тѕсi, формасы ёр тѕрлi болып,

кјбiнесе желiс не шолбал кјлемдi болып кездеседi. Шахтаны» кен алабасы

Ѕзынды№ы 1-2км болып этаждарма бјлiнедi. Тiке бiткен кен орнында№ы этаж

єоры ѕ»гiлерiмен блоєєа бјлiнедi. Этажды» биiктiгi ёдетте 60-80м болып

кейде бѕл параметрi /20-300м/ арасында јзгерiп тЅруы мѕмкiн. Блокты» шетi

восстающий /1.20сур/ ѕ»гiсiмен ше»берленедi. Жазыє /горизонталь/ бiткен кен

орны штректерiмен панельдерге бјлiнедi. Блок не долмаса панельдi»

алабасында кен єазу жЅмысы орындалады. Басты оєпандар ёдетте опырылу

зонасына» сырт кеннi» жатыс бѕиiр жа№ынан опыралу зонасынан 50-100м асырып

єондырылады. /1.21.сур/ Бѕл ёдiс єор№ау кен дiнгекiнде кен єорыны» єалуын

азайту маєсатымен жер бетiндегi тѕрлi єЅрылыс ѕйлердi опырылу зонасынан

сырт жерге орналастыру№а мѕмкiншiлiк тЅ№ызады. Кјлем мјлшерi шамалы жазыє

не кјлбей бiткен кен орындары ашєанда оєпандарды кен орнына» алшає, опырылу

зонасынан тыс жерден ѕ»гiлейдi. Кен орныны» мјлшерi мол болса єос оєпанды

орталыєта, мѕмкiншiлiгiнше шахта алабасынан тыс жерге орналастыру тырысады.

ІЅлама оєпандар кен орныны» iшiмен не болмаса кеннi» жатанды бетiндегi

жыныс арасынан ѕ»гiленедi /1.22сур/ ІЅлама оєпаннны» келешекте

деформацияланбауы ѕшiн оны кен орныны» єЅлау бЅрышы опырылу бурышымен те»

болмаса кен iшiнi» єЅлаума бЅрЅрышымен єатар јтедi /1.22,а сур/. Егерде

кеннi» єЅлау бЅрышы опырылу бурышынан артыє болса, єЅлама оєпандар опырылу

бЅрышымен єатар јтедi /1.22,б сур/. Сон№ы кезде, е»кi жёне тiк бiткен кен

iшiн єЅлама бЅрышы 18є дейiн конвейер єондыр№ылы єЅлама оєпандар мен ашып

кјтижелi кјрсеткiштерге не болып жатар.

Жер бетiнен 1000м деп тере» бiткен кен iшiне тѕйдектi ёдiстерiмен

ашып, ал№ашєы 1000-2000м терендiкке дейiн тiк оєпан ѕ»гiлер, ал одан тере»

жатєан кен iшiн соєыр оєпан арєылы ашады. /1.23суррет/. Транспорт

штректердi кен орныны» єалынды№ы 1-5м арасында болса сол кеннiп јн бойымен

/1.24, а сурет/, ал кеннi» єалынды№ы 5-50м болса кен бойынан 15-20м

тысшы№ап жыныс арасымен ѕ»гiленедi. /полевыми/. /1.24, б сур/. Егерде

кеннi» єалынды№ы 50м асса єос штрек бiреуi кен iшiмен, екiншiсi єоршауасы

жыныс арасынан /1.24, б, в сур/.

1.8.6. Оєпан тј»iрегiндегi аулалар камералар.

Шахта оєпанын /оєпандарын/ барлыє шахта ѕ»гiлерiмен жал№астырып,

єатнас жасатып тЅратын ѕ»гiлер жиынты№ын оєпан ј»iрiндегi аула атайдаь

/около ствольный двор/. Оєпан е»iрiндегi аула арєылы жер бетiне шахтыдан

кјтiрiлетiн жѕктi» бёрi јтедi жёне жеткiзелiш тЅрады. Сондыєтандаоєпан

тј»iрегiндегi аула маневр операция ларына єалайлы жасалады. Іызмет

камералары транспорт, шахтан су кетеру т.б. жЅмыс тындыру№а ы»№айлы болу№а

тиiстi. Ашушы ѕ»гiлердi» орнын танда№анда оєпан ј»iрiндегi ауанны» берiк

жыныс арасында оналастырудыє дурыс екенiн ескерген жен. Оєпан ј»iрiндегi

ауланы» жѕк јткiзу єаблеты шахтаны» кен јндiру мѕмкiншiлiгiмен сёйкес болуы

керек. Лаула iшiндегi рельс єЅлама профильдерi жылжу ба№ытымен санасып

та№айындалады.

Оєпан лауласыны» пiшiн ѕйлесiмi мындай факторлар№а байланысты:

оєпандарды» санымен јзера орналасу, Кетерушi ыдысты» ѕлгiсiне, ашушы

система№а ашылатын комiр єабаттарыны» оз ара орналасу тёртiбi, жер

бетiндегi темiр жол ооналасу тёрбiне. 1,25 суретте орталыєтан шы№атын єос

оєпан ауласы керсетiлген. Лаула iшiндегi камералар ез алдына та№айындал№ан

мiндетi бар жёне хаупсiздiк ереженiн тiлегiне сёйкес єЅрылади. Мысалы:

насосты, жер астында№ы электр подстанциясын єауырыт су басып єалма ѕшiн ѕш

ѕ»гi болуы керек / ходки/. Оны» бiрi су єѕбырыны» ходогi оєпан мен 7м

биiктiкте єосылады, ал езге екеѕi са» лаусыз / герметикалыє/ есiктермен

жабдыктал№ан алуа№а єосылады. Орталыє жер астында№ы электростанция мен бас

су кјтеретiн камераларды» еденiнiн биiктiгi оєпан ауласында салын№а рельс

бойынан 0,5м биiк болуа тиiстi. Насос камерасыны» еденiнен 5,5м сарєыл№ан

јр /канава/ арєылы шахтыдан тјмен су а№ып жыйылатын су жи№ыш /водосборник/

ѕ»гiленедi. Су жый№ыш iшiн лайдан алма кезек тазартып тЅру ѕшiн екi ѕнгi

дайындарады. Басы су кјтеретiн орынны» су жый№ышыны» кјлемi ёдеттегi 4

са№ат жиылатын су кјлемiнен кем болмауы керек.

1.24 Сурет кенiшiн дамында№анда транспорт горизонттарыны» схемалары.

А - кен єалынды№ы шамалы жа№дайда

В – єалынды№ы ортанша єабаттарда

Б – єала» кен орны

В – ете єалы».

°р-бiр шахта горизонтында хауiпсiздiк ережешi бойынша ерт сендiргiш

поезд, ертке єарсы жабдыє саєтайтын єойма болу№а тиiс. °детте атал№ан

поездбен єойма оєпан ауласында орналасады. Клеть оєпанымен єатнасатын

ѕ»гiлер јртке есiкпен жабдыєталады. Шахтаны» кебiнде жер астында№ы жѕк

аккамуляторлы электровозбен тасылады.

БЅл электртвоздарды» батареяларын тоєтандыру ѕшiн /преобразовательная/

тѕрлендiргiш станциясы, зарядтайтын камера жёндейтiк шеберханасы болады.

ЖЅмыс ая№ында єыр№а кјтерiлер алдында жЅмысшылар аялдама камерасанда

жиналады. ЖЅмысшыларды» саны 500 адамкан асса медпункт єЅрылысыда

ескерiледi. Транспорт жЅмысы єарєынды јтiп жатєан жерде диспетчер

орналасады.

Тау ѕ»гiлерiн ѕ»гiлеу ёдiстерi.

2.1. Жеке тау ѕ»гi тјнiрегiндегi жыныс сiлемiнi» кернеуде формациялыє

жа№дайы негiзгiнен мёлiметтер.

Жер астында№ы жыныс сiлемi ѕстiне бiткен єалы» жынысты» ёр-бiр

элементарды жыныс бјлшегiнi» бетiне тѕсетiн єысым Р кјлем те»есi. Мундайда

дегенiмiз жыныс ты№ызды№ы, т/м3

[pic]

Кјрсетiлген жыныс бјлшегiнi» деформацияланыуна єоршан тЅр№ан жерiмен

єарсы єысым№а дЅшар болып жан-жаєты /ѕш остьтi/ єысым жыныс сiлемi тендi

кернеу жа№дайында болады. Жыныс сiлемiнi» кернеу жа№дайы тек єана Р кѕйiне

байланысты. Жыныс сiлемiнi» жан-жаєты те» кернеу iшiнен жыныс ѕ»гiсi

ѕ»гiленгеннен кейiн бЅзылады.

БЅл ѕ»гiнi» те»iрег»нде кернеу жѕелерi єайта белiнедi.

2.1. суретте де»гелек ѕ»гi кесiндiсiнде фотокјрнеу ёдiсiмен тѕсiрiп

ал№ан басты жёне тангенцыль кернеулердi» изоы№ы кјрсетiлген. Кѕш

сызыєтарыны» єоюлан№ан жерлерi кернеу концентрациясынсу паттайды.

¶»гiлердi» кейбiр нЅска бјлегiнде тјбесiнен не табан жа№ынан хаупты созылу

кернеуi пайда болады. Кернеу концентрациясы кѕшi жынысты» берiктлiгiнен

асып кетсе жарылуына апарып со№уы мѕмкiн. ¶»гi бойыны» жынысы жарылып-тозуы

ёр тѕрлi јтедi. Бiр жа№дайда жыныстар шытынап жарылып барып кесекке бјлiнiп

тѕседi. Ал екiншi жыныстар деформация пластикалыє тѕрiнде жынысты ѕ»гiнi»

iшiне єысып шы№ару тѕр»мен сыипатталады. ¶»гiнi» сверт тенiрегiнде

сiлемiнi» iшiне терендеген сайын кѕйреу кѕшi ёлсiрей беретiн кѕйреу зонасы

пайда болады. Жыныс формасыны» јзгеруi жёне оны» толыєсуы ѕ»гiнi ѕ»гiлеген

кезде кернеу тендiгi бЅзылып тау єысымын бiлдiредi. ¶»гi тј»iрегiндегi

тiреуге, кен дi»гегiне, сiлемге тѕсiп тЅр№ан кѕштi кен єысымы деп атайды.

2.2 жыныс ѕ»гiлерiн тiреу.

Тендi кернеу жа№дайыны» бЅзылуына байланысты тј»iректегi жыныс ѕ»гiнi»

iшiне жылжып оны толтыру»а тырысады. Формасын, жобады кјрсетiлген єуыс

мјлшерiн саєтау маєсатымен жыныс ѕ»гi iшiне тiреу єойылады.

Жыныс єазбасыны» iшiндегi тiреу тј»iргiндегi тау жынысы ѕ»гi iшiне

жайылу»а кедергi болып, сыртєы єысым№а тјтеп берiн кейде сыныпта

/деформацияланып/ тЅрады. Тiреу конструкциясы, дайындаушы ѕ»гiлермен

тазарты забой ларде кен єысымыны» кѕшi, тѕнiсѕ схемасымен санасып тЅру»а

тиiстi. Егерде ѕ»гi жыныс сiлемiнi» »атты тЅсынан ѕ»гiлентен болса кѕйреу

зонасыны» мелшерi шамалы болып, тiптi болмауыда мѕмкiн. Осындай жа»дайда

тау єысымы щамалы бол»андыєтан тЅтєыр /жесткая/ конструкциялы тiреу

єолдану№а болады. Егерде ѕ»гi тазарту жѕмысыны» зонасында оны» ѕстiнде

iсiнiп кетѕге ыєпал осал жыныста, арасында. Болса жынысты» жылжу барысы

єазындыны» тј»iрегiдегi кезге тѕсергiк кернеуге соєтыєтырады. Кѕштi кен

єысымына шыдайтын тЅтєыр конструкциялы тiреу єолдан№ан экономика тЅр№ысынан

ал№анда тиiмсiз. МЅндай жа№дайда тiреудi» єысыунан формасы саєтал№анмен

єиыє мјлшерi тарылып конструкциясы жёне тiреу кѕшi саєталып тЅрады. Кен

єазындасыны» тiреулерiне мынадай жалпы талап єойылады: кен єазындысыны»

айдынын тарылтпай тiреу єуаты жеткiлiктi болыптЅруы, аэродинамикалыє

кеденгiсi /сопротивление/ шамалы болып, тiреу конструкциясы тау єысымына,

оны» кѕшiмен тѕрiне сёйкестiгi.

Тiреу ѕ»гi айдыны» Ѕзає мерзiм дЅрыс кѕйде саєтап тЅру шы№ыны»

ѕнремдiлiгi, тiреудi жасап оны єЅру ып-жаску жЅмыстарыны»

механизацияландыру мѕмкiншiлiгi, жендеу жЅмыстарын орында№анда ы»№айлы

болып тЅрып. Кейде тiреулер арнайы талапєа сёйкес болу№а тиiстi. Мысалы:

јрт жа№ынан хауiпсiздiк, сујткiзбеушiлiк, јте кѕрделi гидрогеология

жа№дайында єазындыны ѕ»гiреу т. б.

3 Тiреу материалдары.

Тау єазындысын тiреуге а»аш, металл, бетон, тјмiрбетон, таби№ы жёне

жасанды тастар єолданылады.

Жер астанда iреу ретiнде єалєан жапыракты /єара№ай, шырша / а№аштардын

жонылма№ан тѕрi / круглый//рудник треуi/ жене жоныл№ан / распил, щпал,

брус, обаполдар/ пайдаланады. Рудник тiреуi ( стойка) деп жонылма№ан

диаметры єден 34см дейiн, ал ѕзынды№ы 0,5 тен 7м дейiн а№ашты атайды.

Распил ден ен бойынан єає тiлiнген тiреудi атайды. Брусья деп екi не терт

жа№ы арамен кесiлiп жоныл№ан а№ашты атайды. Беренелердi таєтай№а арамен

тiлгенде єалдыєтарын обаполы атайды, ал ен бет жа№ында№ысын горбыльдейдi.

¶зынды№ы 1м обапол – затяжка атайлады. Тау ѕєгiлерiнiє металл тiреулерi

шойын болат материалыдарынан єѕрылады. СТЗ, СТ5 маркалы мырыш материалдары

профильдi прокат пен тарає, жёне тiлiнген темiр тѕрiнде єолданылады.

2.2. сур. Шахты тiреуiн жасайтын арнайлы мырыш прокаты.

2.2. суретте металл тiреуiн жасау№а / 17 ден 27 кг/м дейiн/ арна№фн

мырыш профиль прокатты» кесiндiсi керсетiлген мырышта» денгелек тЅрi

железбетон єѕрылысында арматура ретiнде жёне штангалы тiреулерде

єолданылады, ал єос таврјлы темiр, швеллер жёне рельс – оєпан iшiн

єЅрылыстыр№анда єолданылады.

Байыр№ы маркалы мырышты» кемiстiгiне коррозия№а беймдiлiгi жатады

кѕрделi гидрогеологиялылык жа№дайда ѕ»гiлердi тiреу ѕшiн шойыннан єуйыл№ан

тюбинг кулданылады. Бетон деп єатып єал№ан цемент, єѕм, шиыршыє тас

єосындыларын айтады. Іѕм мен єиыршыє тастарды толтырушы деп атайды. Бетон

єѕрамы ѕлесiне тиетiн цемент, толтырушы заттарды» салмає не аумає

мелшерiмен аныєтайды. / Ц : П : Ш/. Бетонны» єаттылы№ын маркасынан

анверады. Бетонны» маркасы деп 28 кѕн iшiнде температурасы [pic], ауаны»

салыстырмалы дымєылды№ы 90-100% неа№дайда єатєатын тЅр№ан бойында єысым№а

берiктiк шетiн атайды. Бетонны» берiктiгiне шек болатын басты факторлар№а

мыналар жатады: цементтi» маркасы, сумен толтыр№ытары» мјлшерi, єЅю

ёдiстерi. Бетон№а єосылатын цемент мјлшерiне байланысты: семiз, орташа,

арыє тѕрлерi болады. Тау єазындысып тiреу ѕшiн семiз не орташа бетон

/бетонныє 1м3 мјлшерi 200-250кг цемент єосылады/ єолданылады. Бетон

єосындысын /бетономешалка/ бетон дайындайтыi єоныр№ыда дайындайды.

Кёдiгiмгi єою семiз жёне ортаншы бетон тау ѕ»гёсiн єорсаулап бетондайды.

Іорсау а№аш не металлан єЅрылады. Егерде бетонды дайындап оны єЅйып,

пайдалану арасы алытап єалатын жа№дайда.

Бетон єЅн бЅрын єатып єалмас ѕшiн аросында арнайы єосындылар куиылады.

Мѕндай бетонды /пластифицированный/ деп атайды. Кёдiгiмгi бетон мен єатар

арнайы бетондар /тез єататын, торкрет-бетон, шашыранды-бетон т.б./.

Іолдакылады тез єататын бетонны» єатайы процессын тездетѕ цемент массасыны»

2-3% те» Са св ѕшiн єосындылар єосылады. МЅндай бетон бiр сутканы» iшiнде

ёжептёуiр кѕшiне ене алады /3000 н/см2 / дейiн. Теркрет-бетон цементы мол

/850 кг/м3 єосынды№/ єЅм, єиыршыє тас єосылып жасалады. Іосындыны» 10-12%

су болып я№ный тјркрет-бетонны» консестенсияся суйыє бетон№а таяу болу№а

тиiстi. Теркрет-бетонды, бiрнеше сантимерт єалынды№ымен цемент-зе»брегiмен

тобега жасырады. Су еткiзбеу єасиетi, тезiмдiлiгi жабайы бетоннын жо№ары.

Тамшы бетоны» теркрет бетоннын айырмашылы№ы толтырушы затты» тѕиiрi iрiлеу

келiп бетонда тез єатыратын єосындылары болады. Тамшы бетонны»

консистенциясыны» суиыєты№ы арнайы бетон атєылайтын ауа єундыр№ысын

єолдану№а бетон жЅмысы єорсаусыз орындалады. Бетон тек єысым єѕшiне №ана

тетеп бере алады. МЅны тiреу конструциясын танда№анда еакерген жен. Темiн

бетон деп бетон iшiне єЅрыш сабаєтары-арматурасы бар бетонды атайды.

Арматура темiрбетонны» єысым№а єарсылы№ын кѕшейтiп єака єоймай иiлiске

єарсы єарсыласу мѕмкiншiлiгiн кјтередi.

Кейде алдын ала ширатыл№ан арматуралы тјмiр бетон єолданылады. МЅндай

жа№дайда арматураны бетон єуйлмай тЅрып єатты тартып, содан кейiн бетон

єуиылады. Осыныє нётижес»нде бетон iшiнде кернеу кѕш пайда болып кѕйрету

кѕшке єайраты молаяды. Таби№и шой-тас єазындыны» фундаментын толтыру№а не

болмаса тiреудi» сыртында№ы єЅстарды бiтiндеуге єолданылады. Жасанды

єЅрылыс материалдар ретiнде кiрпiш, бетонит, шлакоблок т. б. атау№а болады.

Бетониттар 150 марка бетон єосындысынан жасалса, шлакоблок шахтыны» кѕйген

топыра№ынан не тѕiршектелген шлактан жасалады. Орнатылатын ѕ»гiнi кјлдене»

єиынды формасына байланысты /бетониттi» тѕрi тiк бѕрышты не сѕиiр формалы

келедi/, ал шлакоблок кјбiнесе тiк бЅрышты болады.

2.4 Тау ѕ»гiлерiнi» тiреу конструкциялары, мјлшерi, формасы.

Кен ѕ»гiлерi ке»iстiкте тiк, е»кей, жазыє тѕрлерi кездеседi. Тiк шахта

оєпаны Ѕзыє жыл№а арнал№андыєтан єиыс ше»берi дј»гелек болып тЅтас бетонмен

шегенделедi /2.3 сур/. Тiреудi» єалынды№ы жа№дайына байланысты 200 деп 300

мм асып жатады. Егерде оєпан сулы, осал жыныс арасында еткен болса тiреу

металлдан не тјмiр бетон тюбингтен єЅрылады. МЅндай жа№дайда оєпанны»

єиындысы де»гелек келед Тюбингтердi» саєиналы єабыр№алары ауаны» жылжыуына

/аэродинамикалыє кедергi/ кедергi келтiредi. Тюбингтен єЅрал№ан тiреу

єымбатєа тѕсетiн бол№ансо» тЅтас бетон тiреу орын алуы мѕмкiн.

Тiк оєпан iшiн армировкалад деп кјтергiш ыдыс жылжитын бетiн

ба№ыттайтын конструкциялар /расстрел мен желiлер/, єЅбыр орныєтырып iлетiн

растрелдер мен авария /апат/ кезiнде адам јтетiн басєыш бјлiмi атайды.

Армировканы» негiзi ауыртапалы№ын кјтеретiн эоемент-расстрелдер. Олар

оєпанды, кјтер№iш, єЅбыр бјлiмдерiне бјледi. Желi /проводник/ iлiнетiн

расстрелдi-басты, ал јзгелерiн єосалєы расстрелдер делiнедi. Бетон мен

тюбингпен бекiтiлген оєпанны» расстрелдерi №14шi єос таврдан єЅрылады. Бас

расстрелдер бекiнiстi» iшiне 250 мм таяз е»гiзiлмейдi. Іосалєы расстрелдер

кейде бiр басы бас расстрелге сѕенiп бЅрыштама мен болтпен бекiтеледi. Бас

расстрелдер дёлмё-дёл бiр жазыєтыєта орналасады. Металл расстрелдарыны»

кемiстiгiне коррозия»а iуестiгi. Желiлер кјтергiш ыдыстарды» бiр iзбен

єоз№алуын єамтып тЅрады. Олар а№аш, металлдан жасалады. А№аш желi 18*18 не

18*20 см єиыєты єырлы а№аштан жасалып расстрелге басы мен ѕшi желiден

шыєпайтындай болтпен бекiтiледi /24, а сур/. Металл желi рельстен, не

болмаса швеллерден, бЅрыштама темiрден єЅрал№ан коранты темiрден жасалады.

Рельстен жасал№ан желi расстрелген арнайы єапсырмамен бекiтiледi /2.4, б

сур/.

/2.3 сурет/ бетонмен жiне металды армировкалан№ан тiк оєпанны»

єиындысы.

сурет. Желiнi» емталл расстрелдерге бекiтiлуi.

А – а№аш желi;

Б – рельстен жасал№ан желi;

В – желi;

Г – расстрелдер;

Д – єапсырмалар;

Е – тѕнiнѕ бастырмасы;

Ж – єапсырманы бекiтетiн болты»;

З – центрегелтетiн шеге.

Хауыпсi здандыру ережесiнi» талабына сёйкес. Оєпан бiрiнде саты бјлесi

мiндеттi тѕрде єЅрылады. МЅны орындау ѕшiн екi расстрелдердi» арасыны»

єашыєты№ын 8м асырмай металлдан не болмаса а№аш сјре орнатып оларды№ ѕстiне

е»кекiгi 80є дейiн саты єойылады, ал серенi» шетiнен адам јте алаты»

мјлшерi 0,7*0,6 м тесiк єалдырады. Басєыш белмесi оєпанны» јзге бјлiм

шелерiнен металл не а№аш єоршаланады.

ІЅбырлар єосалєы расстрелге биiктiк ара алшаєты№ы 6-10м iлгектермен

бекiтiледi. Кабель оєпанны» шегенiне арасына, 5-6м єалдырып єапсырма мен

шегеленедi. Хаупсiздiк ереже шарты бойынша кјтерiлiп жылжып тЅр»ан ыдыс пен

шегенделген оєпан єабыр№аны» арасы не оєпанны» јзге армировкелерiнi» арасы

мен белгiлi, са»ылау єалдырыл»№а тиiстi. Оєпанны» диаметрi ѕлгiленген

/типизированы/. Кјмiр јндiрiсiнде интервал арасы диаметрi 4-8м дейiн.

Оєпанны» кјлдене» єиыє мјлшерi бар керектi жабдыєтарды хауiпсiздiк ережеде

кјрсетiмен са»ылау мјлшерiмен сыйгызаты» болуы керек. Оєпанны» єиыє мјлшерi

ауаны» жалжу шапшанды»ына сыналады. Жауапкершiлiгi темен деген тiк ѕ»гiлер

/барлау шахталарыныi оєпаны, шурфтар/ тiк бЅрыш формасымен ѕ»гiленiп шi

кјбiнесе а№ашпен шегенделедi. МЅндай ѕ»гiлердi№ армировкасыда а№аштан

болады /2.5 сур/.

2.5 сурет. ТЅтас а№аш шеген.

1 – тiреу брус;

2 – єатарлы бјренелер;

3 – прогондар;

4 – расстрелдер;

5 – сѕре шеге /костыль/, прогонды бекiтетiн;

6 – жетекшiлер /ба№ытаушылар/;

7 – басЅыш бјлмесi;

Жызыє не е»кей ѕ»гiлердi шегендеп тiреу ѕшiн а№аш, металл, бетон,

тамаш бетон, тас жёне єосынды материалдар єолданылады. ¶»гi єиындысыны»

фирмасы, атєаратын єызметiмен тiресу материалыны» тѕрiке байланысты 2.6

суретте єыска мерзiмде пайдаланатын ѕ»гiнi» а№аш шегенi.

2.6 сур. А№аш шеген

A. Тјбе шегенi;

B. Тiк бЅрышты рама;

C. Трапеция тѕрлi рама.

Іатты жыныс арасында№ы ѕ»гiнi» тјбе тiреуiмен шегендейдi. /2.6, в сур/

Рамалар 15-30 см де»гелек а№аштан єиын алынады арасынан 0,7 - 1,5 м

алшаєтыє єалдыра отырып ѕ»гiнi» ј» бойын шегендейдi. Тiк тiреу /стойки/ мен

тјбе тiреуi арнайы кертiк арєылы бекiтiледi, /паз не лапа деген кертiк/.

Шегендеѕшi раманы» бекiтитiнэлементын замок ден атайды /єЅлон/. Раманы»

тiреуiн жердегi шЅнкыр№а кiргiзiп, ал замогiн / єЅлып/ ѕ»гiнiк тебесi мен

єабыр№а арасан мыєтап сына єа№ып бекiтедi. Ал тiреулердiн арасынан тас,

жыныс јтпес ѕшiн рамалардын арасын таєтай, берененiн кесiидiсiмен не

горбыль мен шегендеп, ал таєтайдын арасын ты№ындап єояды. Рамалы тiреу

єатєыл тiреулерге жатада. Рамалы тiреудiє» сѕиiреленген дерi єысым тѕскенде

ѕшi мѕжiлiп шамалы iкемдiлiк пайда болады. Металлдан жасал№ан тiреулердi»

тезiмдiлiгiн, єаттылы№ын, отєа жамбау єасиетiн, ѕнемдiлiгiн атап№а кјрсемге

болады. Оны єатєыл рамалы тiреу ретiнде пайдалану№а болады. Тазарту

жѕмысыны» жёсерi тѕсетiн зонасында№а єазындылар икемдi тiреулерiмен

шегенделедi.

Рамалы тiреудi / 2.7,а сур/ рельс тен не болмаса єоставралы №14 – 20

балкадан дайындайды. Тiк тiреу тебе тiреулерiмен єѕйл№ан тиянак / башмак /,

мына жер№е келдим не болмаса жапсырмамен бекiтiледi.

2.7 сур. Металлдан жасал№ан тiреу. Жер№е келдим

а – єатєыл рамалы тiреу;

б – икемдi арја тiреуi.

Икемдiл арєа тiреуi / 2.7, б сур/ арнайлы профильдi темiрден жасалады.

Тiреу 3 белшектен єѕрылады: арєа формалы тебеден жёне екi єисыє аяє

тiреуден. Тјбе тiреудiн ѕштерi тiк келiп телескоп жолымен сусып тiреудiн

икемдiлiк сипатын орындау№а мѕмкiншiлiк тѕ№ызады. Тебе тiреуiмен тiк

тiреулер єамыт арєылы бекiтiледi. Икемдiлiктiн / сусымалдыєтыєтын /

мѕмкiншiлiк єамытты» єысып – тануымен мелшерленедi. Металл тiреулерiне

анкерлi /штан№алы / тiреуде жатады. Атал№ан тiреу єатты, браєта жарылып

тѕр№ан не болмаса єабатты єаттылы№ы ( ( 4 жо№ары жыныстарды» iшiмен

ѕ»гiленген жазыє ѕ»гiлердi» тебесiн бекiтуге єолданылады. Анкерл» тебе

тiреуi єабатты жынысты не болмаса бјлшек тастарды бекiту ѕшiн єолданылады

/2.8 сур/.

2.8. сур анкер тiреуiмен шегенделген єазынды.

2.9. сур анкер штангасыны» бјлшектерi.

1 – сыналы штанга;

А – штан№а;

Б – сына;

В – тiреу плитаы;

Г – гайка;

2 – кернеу штангасы /распорная/;

А – штанга;

Б – темпешек;

В – кернеу саєинасы;

Г – шошає гайка;

Д – болтты» басы.

Анкер тiреуi Ѕзынды№ы 0,6 ден 3м дейiн металл штангасынан металл

пластинкалары не болмаса єырлы темiрден жасалады. Шнур iшiнде штанга

гайкамен бетiтiледi. ґндiрiсте сыналы жёне кернеу тiреулерi єолданылады.

29, а суретiнде кјрсетiлгендей штанганы» бiр жає ѕшiнен металл сынасы

єа№ылатын енi 3-5мм жыра жасылады. Тесiлген шпур№а штанга жыра салнган

ѕшiнен енгiзелед. Штанга шнур iшiнде бекiп єалу ѕшiн екiншi шы№ып тЅр№ан

ѕшiне соєы берiледi.

Штанга шнурда бекiгеннен кейiн шы№ып тЅра№ан штанга ѕшiне тiреу плита

не болмаса арнайы профильды пластинка орнатылып бЅранда гайкамен бекiтiледi

/2. 9, б сур/. Штангашы» оймалы ѕшiне шошає гайка бЅралып, оны» штанга

бойымен жылжы№ан сайын кернеу гильзасын шнур№а тiрелтедi. Кернеу тiреу

сыналы тiреуден єымбат болсада єолдану№а ы»№айлырає болады. Штанга

тiреулерiнi» єатарды№ы мен јз ара алшаєты№ы 0,8-1,5м дей болады. Анкер

тiреуiнi» тиiмдiлiгi мынада жатыр тiреу орнату ѕшiн ѕ»гiнi кенейтудi»

єажестсiздiгi, тiреу єою шы»ыны аз болуы /металл, темiр бетон тiреылерiнi»

орнату шы№ыны 3-5 рет аз болады/, ауа еткiзѕ жолыны» ке» болуы. Тас

тiреулер тау єысымыны» єалыптасєан ѕiгёлерi» єойылады. Керек бол№анда тас

тiреудiн арасына єалынды№ы 30мм дейiн а№аш тесеу єолданып, ал єЅыс жерлерiн

сусымалы материалдарымен тортыру тiреуге икемдiлiк мѕмкiншiлiк бередi. Тас

тiреу фундамент, тiк єабыр№а мен єЅмбезден єЅрылады. Іабыр№алы кѕмбез

цемент ертiндiсi мен бекiген кiрпiштен не болмаса бетонды тас /бетонит/ пен

єабыр№а, тјбелерi єаланады. Іабыр№а мен, кѕмбездi» єалынды№ы 25-64см

жетедi. Кѕмбездi арнайы єалєан-єалып арєалы єаланады. Куйыл№ан бетон тiреу

тас тiреулердi» бiр тѕрi бола тЅра формаларыда бiрдей болады Бетон тiреудi»

айырмашылы№ы жiксiз болып кездеседi. Бетон тiреуiнi» єалынды№ы 25-35см тас

тiреу ден кѕштiлеу болады. Атал№ан№а бетон тiреу су еткiзбеу єасиетi

артты№ырыє. Бетон тiреуiн фундаменттен бастап кетередi. Іабыр№амен кѕмбездi

єалыппен кјтередi. Бетонды орнына арнайы бетон єЅй№ыш /бетоноукладчик/

єЅйып, пневматика не болмаса электр тербеткiш /вибратор/ арєылы

ты№ындалады.

Іатты жыныс арасында№ы ѕ»гiлер тiреу тiлемейдi. Іабыр№а тебе жыныстары

желмен мѕжiлуiнен саєтау ѕшiн бiр єабат тамшыбетонмен мылайды. Тамшы бетон

арнайы машинасымен сыланады дайды. /2.10 сур/.

2.10 сур. Тамшы бетон мен сылайтын машина. ¶стiнгi камера арєылы

єЅр№ає єосынды зат шлюзiне 2 жеткiзiлiп онда айналмалы дозатор /јлшедiшi/

єалсына тѕсiп ауа а№анымен зат шланга арєылыз сопло№а 4 жетедi. Сумен

араласєан єосынды шланг 5 арєылы ернiтiндi єабыр№а бетiне шамшылап

шашырайды. Ауаны» єысымы 400-500кПа болып ал суды» єысымы кјрсетiлгенкен

100-150кПа артагырає болганы шарт. Слау єабатыны» єалы»ды№ы 5-7см кем

болмауы керек. Iса№ат iшiнде машина 4м3 бетон сылайды. БЅл ёдiстi єалыпсыз

/бесопалубочная/ бетондау атайды. Тамшы бетон жыныс бетiнетез єатып єалады.

Тамшы бетон тјмiр торла№ан анкер тiреумен бiрге єолдаунуы мѕмкiн, ал

єысым№а єарсылы№ы 2 есе, ал созылу№а 30-60% кёдiмгi бетоннан арты» келедi.

Екi не одан кјп материалдарды єосып жасал№ан тiреудi аралас деп атайды

/смешанный/. Аралас тiреу єолдан№анда е» ты№ыз материал тау єысымын тiкелей

жушар болатын элементiнде єолданлады.

2.11 сур. Аралас тiреу.

А – тѕрлi тјмiр бетонды єЅбыр не болмаса а№аш тiреу - /1/ -

металладан жасал№ан /мандайша/,

Б – тас єабырiа мен металл мандайша;

В – тас єабыр№амен бетоннан жасал№ан кѕмбез.

МЅндай тiреулер кјьiнесе тјбесi жалпає ѕ»гiлерде а»аш рамамен ёлде

єЅбыр формалы тјмiр бетон тiрегiмен не металл верхнягiмен бекiтiлген тЅтас

тiреулер єолданылады. /2.114, а сур/; Іабыр№ала кiрпiш не бетоннан, ал

тјбесi металл ёлде а№аш балкасымен /2.11, б сур/ жабыл№ан тЅтас тiреу,

єабыр№а тас бетон мен єѕмбезделген тiреу /2.11, в сур/. Аралас тiреу јте

Ѕзає єызмет атєаратын тау єысымы јте зор жёне ѕ»гiлердi» єиылысатын

жерлерiн бекiтуге єолданады. ¶»гiлердi» кјлдене» єиыє кјлемiнi» мјлшерi

мынадай факторлар№а байланысты: атєаратын мiндетi, iшi мен жѕретiн

транспорт т.б. Жабдыєтарды» келемi, рельс тёселген жол саны, ауаны»

мєлшерi. ¶»гiленi» бiр жає бѕйiрiнен кiсi јтетiн жол єалдырылады. Тiреу мен

жѕрiп жатєан транспорт арасында арнаулы санылау єалдырып, ал ѕ»гi бойымен

ауа а№ыны» шапшанда№ы єаупсiздiк ережесiнi» шалидрi сёйкес болу№а тиiс.

Кјлдене» єиыєтын мјлшерi екi рет кјрсетiледi бiрiншiдедолбармен тiреулер

орнамай тЅр№анда№ы вчерне, екiншiде-аныєтал№ан /в свету/ тiреулердi»

мјлшенерiмен санасєаеда. Іабылдан№ан мјлшер бекiтiлген тау ѕ»гiсiнi» ѕ»гiлi

єиындысыны» мјлшерiне сёйкес болу№а тиiстi. Хауапсiздiк ереже бойынша кјмiр

шахтыларында транспорт жiне бас вентиляция ѕ»гiлердi» кјлдене» єийыє

мјлшерi а№аш пен, тјмiр тiреулерiмен бекiтiлгенде 4,5м2, тас жёне

тјмiрьетон тiреулермен бекiтекенде 4м2; рудниктерге атал№ан кјрсеткiштер 4

жiне 3,5м2: кјмiр шахталарында рельс бойынан ѕ»гiнi» мандайшасы» 1,9м, ал

рудниктерде 2 метреден кем болмауы шарт.

2.5. Тау ѕ»гiлерiн ѕ»гiлегендегi технология процесстерi.

Тау ѕ»гiлерiн ѕ»гiлеу процесстi басты /тау жынысын єопару, єопарыл№ан

жынысты жиып алу, тiпкiлiктi тiреулердi орнату/ жiне єосалєы /уаєытша

тiреулердi орнату, тјмiр жолды тесеу, су а№ызатын жыра жѕргiзу, вагон

алмастыру єондыр№ыларын єЅру, єысымды ауа єЅбырларын, вентиляция єЅбырларын

жа№ыстыру, кабель iлу т. б./ операциясына бјлiнедi. Тау жынысын єопару

процесстерi механика, механо-гидравлика, гидравлика жiне жарыл№ыш

ёдiстерiмен орындайды. Механика жёне гидравлика механика ёдiсi комбайн

арєылы арєылы орындалады. Гидравлика ёдiсi таужынысын єатты єысымды су

кѕшiмен єопарады.

/Буровзрыной/ жарыл№ыш єопару деп тау жынысын тесiп, тесiлген жердi

жарыл№ыш затпен толтырып жар№анды айтамыз. Атал№андарды№ iшiнде ке»

тара№аны механика жёне жарыл№ыш /ьуровзрывной/ ёдёстерi. Механика ёдiстерi

жазыє не е»кей ѕ»гiлерде єаттылы№ы (=4 дейiн тау жыныстарын онып алу iсiнде

пайдаланады. Кен бал№ал№алары мен су єысымы 4000кПа дан астам гидравлика

ёдiстерi осы атал№ан тау жыныстарын ойып алуда пайдаланады.

Осы кѕндерi єаттылы№ы ( 10№а дейiн тау жынысын ойып алатын комбайндар

сыннан јтiп жатыр. Дёрiмен єопарып тастау ёдiсi: єаттылы№ы орта оданда

єатты жыныстарды єопару iсiнде ке» єолданылады, жёне ѕ»гiнi» кјлбей не

тiктiгiн тал№амайды.

2.5.1. Жыныстарды бЅр№ылап дёрi кѕшi мен жару iсi.

Тау жынысыны» єопарылуы жарыл№ыш затты» /ВВ/ жан№ан кезiнде газга

айналып кјлемi єаурыт Ѕа№ай№ан энергия кѕшiне байланысты. Жарыл№ыш затты»

єау ысты№ы мол газга айналу процессiн жарылыс /взрыв/ атайды. Жарылысты»

єопару ёсерiн кјбейту ѕшiн жарыл№ыш затты жарыл№ыш єЅысєа камера№а

орнатады. Ол камераларды жынысты бЅр№ылау ёдiсiмен тесiп жасайтын

бал№андыєтан жынысты барлыє комплекс єЅпару жЅмысын бЅр№ылан жару жЅмысы

аталады /буровзрывныеработы В. В. Р./.

Жарыл№ыш камераларына шнур мен скважина жатады. Шнурды айналма, соєып-

айналма, не айналып-со№атын машиналармен бЅр№ылайды. Айналма ёдiсiмен

бєр№ылайтын машиналарды бѕранда машина атаида /сверла/. Іолданылатын

єѕатына єарай; электр, сы№ыл№ан, ауа, гидравлика тѕрi болып; єолдану

тёсiлiне єарай: єол№а ѕстайтын женiл /ручной/, колонєа№а єойылатындары

болады. Элктр бЅр№ылар єоз№ау мехаздерiрiнi» тѕрiмен жёне оны» жылжыту

єЅатымен /5 деп 16 КН дейiн/ аталу шапшанды№ымен /120 дан 600 аталыу/ мен

двигатель єЅатымен /2 деп 4,8 кВт дейiн/ јзгешеленiн кјрiнедi. ЖЅмсає

жынысты тесѕ ѕшiн єол бЅранда єолданылады.

Іатты жынысты бЅры№ылап тесѕ ѕшiн салма№ы 105 тен 120кг дейiн

колонкада, манипуляторда не болмаса бЅр№ы арбашы№ына тиелген электр бЅр№ысы

єолданылады. БЅр№ы арбасына екiден алты№а дейiн колонка типтi бЅр№ы

машиналар орнатылады. БЅр№ы машиналар жал№ыз жЅмысмынны» басєаруышы бiрден

бур№ылайды манипуляторлар арєылы бЅр№ы машиналар тиеушi машиналар№ада

орнатылады. Манипуляторлар бЅр№ы машиналарды кјтерiп тјмен тѕсiрiп белгiлi

жерге бекiтiп єою№а мѕмкiндiк тЅ№ызады /2.1., а сур/.

2.12. сурет. БЅр№ы машинасыны» єондыр№ысы.

А – манипулятор№а єондырыл№аны;

Б – пневмотреуге орнатыл№аны.

1 – электрбЅр№ысы;

2 – жылжыма сјресi;

3 – каретка;

4 – айналма /вертлюг/;

5 – люнет;

6 – сым;

7 – сымны» єарма№а;

8 – кјлдене»нан су жiберiп тЅратын муфта.

БЅрап со№атып ёдiспен тесiп-бЅргылау iсiде єол, телескопты жёне

волонкалы пневмобал№алар /перфораторлар/ єолданылады.

Оларды» салмає /12 деп 30 кг дейiн/, минутына со№у жиiлiгi /1700 деп

2000 дейiн/ жiне сы№ыл№ан ауа шы№ыны /2 деп 3,5 м3/ мин дейiн/ жайынды

айырмашылы№ы болып тЅрады. Жиiлiгi минутына 2000 соєєыдан артыє Ѕратын

бал№аларды» јнiмдiлiгi артыє бола тЅра бЅр№ышылырды» аныєталды. Сондыєтан

мЅндай бал№алар пайдалану№а Ѕлыєсаты бар /2.12, б сур/. Айналып-са№у

ёдiсiмен бЅр№ылау жиiлiгi минутына 4000 соєєылайтын, жылжу єысымы 1,1КН

дейiн, минутына 10м3 єосылады ауа шы№ындайтын машина єолданылады. /2.13

сур/.

2.13 сурет – СБУ –2м бЅр№ы єондыр№ысы. Тiк ѕ»гiнi тескенде єол

пневматика перфораторы сумен єолданылады. Забойда бiр мезгiлде iстейтiн

бЅр№ы машинананын саны алаєы 2,5 – 4м2 забой№а бiр машина есебiмен алынады.

БЅр№ы аспсптарына: бЅр№ы, коронка, єырна№ыш жатады.

Іаттылы№ы орташа жыныстарды айналма ёдiсiмен бЅр№ыла№анда ромб не тiк

бЅрыш формалы бЅрамалы У7 єЅрыштан жасал№ан бЅр№а штангалар пайдаланылады.

Штанганы» ѕшiне јте єатты металл-керамикалыє јорытпа жалпає тiлiгiмен

єаптал№ан єЅрыш жо»№ышы єодырылады /2.14 сур/.

2.14. сур. Айналма бЅр№ылайтын бЅралма бЅр№ы штангасы. БЅр№алау

кезiнде шы№атын Ѕсає жыныс бјлшектерi айналма штанга єыры арєылы сыртєа

шы№ып жатады. Мјлшерi бос кремнеземны» 10% асатын тозанны» 1м3 ауада 2 мг

аспауына орай шнурды су мен шайып бЅр№ылау№а тиiстi. Айналма бЅр№ылау ѕшiн

диамерлерi 22, 25, 32, мм єЅрыш бЅр№ы штан»асын жасайды, iшi єуыс алты

єырлы, не болмаса дј»гелек. Осындай жа№даймен єолданылатын жо»№ыштарды»

iшiнен /2.15, а сур/ су жѕретiн тесiк єаратырылды.

2.15 сур. Айналма бЅр№ылауда єолданатын жо»№ыштармен со№ып-айналма

бЅр№ылауда єолданатын бЅр№ы коронкалары

А – РП-7» жо»№ыш;

Б – РПРМ;

В – БИ-722;

Г – РКС.

А – бiр тiлдi коронка;

Б – крест тѕрлi;

В – т-тѕрлi;

Г – шы№ы»єы жѕздi.

Днепропетровск кен институтында жетiлдiрiлген єысымын 15 кН асыран

єатты жыныстарды бЅ№ылауда РКС жо»№ыны јте ѕтымды келедi. Іаттылы№ы [pic]

єолдан№анда РП – 17ц жо»№ышынан ј»iмдiлiгi 2,5 – 3,5есе асып тѕстi.

Жыныстарды» жа№дайына байланысты со№ып-айналама бЅр№ыла№анда бiр

тiлдi, крест тѕрлi, Т- тѕрлi жёне алып-салмалы коронкалар єолданады /2.15,

а-2сур/. Олар ды» коонкасы штанга№а конуспен не винт оймасыарєылы

бекiтiледi. Шпурды» тѕбi бЅр№ы жиынтылы№ынан тазарту ѕшiн 5тен 18л/мин су

жiберiлiп тЅрады. Су шпурдан шы№атын тозанды басып, ысы№ан коронканы суытып

бЅр№ылау процессiне ѕлкен женiлдiк тЅ№ызып тЅрады. Шпурды» диаметрi 32 ден

60 мм дейiн, ал ѕзынды№ы 0.5 ден 3,5 дейiн јзгерiп тЅрады. Тиiлдi болу ѕшiн

шпурды» Ѕзынды№ын 2,2 - 3,2 м. Астрма№ан жјн.

Жарыл№ыш заттар мен жару жабдыєтары.

Кен јндiрiсiндi аммиак - селитралы мен нитроглицирин, жарыл№ыш заттары

ЖЗ /ВВ/ ке» єолданылады.Бiрiншiсiнi» негiзгi компонентi аммиак селитрасы

NH4 NO3 . БЅ№ан, аммонит, аммонал, динафталит, динамон т.б. жатады.

Нитроглицирин C3H5 / ONO2 / 3 динамиттыє негiзгi кЅрамына кiредi. Іолдану

ережесi не сёткес ЖЗ мындай топєа бјлiнедi.

1. Саєтыє тiлемейтiн - жер бетiнде, ша», газ жарылу хаупi жоє шахталарда

жарылыс жѕмысын орындау ѕшiн.

2. Саєтыє тiлейтiн-газ, шає-тоза» жарылу хаупi кѕштi шахталарда.

3. ґте саєтыє тiлейтiн - кјмiр жару iсiнде єана єолдану ѕшiн.

Аммиак селитралы ЖЗ патрон, не єапшыє пакетке толтырыл№ан тѕрiнде, ал

нитроглицерин тек патрон тѕрiнде жеткiзiлiп тЅрады. Саєтыє тiлейтiн ВВ

патронды єалпында пайдаланылады.

Жарылыс тЅ№ызатын процесстi - инициирование деп атайды. Оны» от не

механикалы тѕре бар. От ёдiсiн єолдан№анда дёрiнi жар№ызатын жабдыє ретiнде

от јткiзетiн шнур мен акпсюль - детоатор болады. От жѕргiзетiн жiурiмен

/шнур / єызметi отты капсюль - детонатор№а жеткiзу. Капсюль - детонаторды»

атєаратын мiндетi жарыл№ыш заттар№а детонация жеткiзѕ. Капсюль - детонатор

дегенiмiз iшi тЅтынатын иницирующий /затєа тол№ан/ тетрил, тэн не болмаса

гексоген, осы№ан єоса кѕркiреѕк сынап не болмаса тенерес єосыл№ан єор№асын

азиды/ /2,16 сур/ диаметрi 7 мм дейiн металл /алюминий не жез/ не єа№аз

єауызы /гильза/. От жѕргiзгiш шнур№а жал№ан№ан капсюль - детонатор жарыл№ыш

затты» iшiне жеткiзiлiп орналасады. МЅндай патронды оєтал№ан патрон /

патрон-боевик/ деп атауы єажет. От жѕргiзгiш шнурды» iшiмен от 1 м/сек

шапшандыє пен жайылады. Жалын от капсюль аяєшаны» тесiгi арєылы капсюль

затын детонация№а дЅшар етiп, ал ол бѕкiл жарыл№ыш заттарды детонация№а

Ѕшыратады.

2.16 сурет. Капсюль - детонатор:

1. єауза /гильза/;

2. аяєша /чашечка;

3. пен 4. єозба№ыш єосындылады.

Газ бен ша» хаупi бар шахталарда, ёсiресе јрге / 30( тан жо№ары /

єарай беттеп јткiзiлiп жатєан ѕ»гiлерде жарыл№ыш заттарды јтпен тЅтату

жЅмысы жѕргiзiлмейдi. Электр єуатымен жар№анда жарыл№ыш заттар№а датонация

берѕ ѕшiн электр тѕтатєыш пен єосыл№ан детонатор капсюль пайдаланады.

/2.17,а сур/ єѕрт ёрекеттi электродетонатор кјрсетiлген.

2.17 сур. электродетонаторлар.

А - єѕрт ёрекеттi;

Б - шабан ёрекеттi

1. пластикалы ты№ын

2. тѕтытылатын зат;

3. гильза;

4. аяє;

5. тор;

6. шабандатушы зат;

7. єоздырушы заттар;

8. єоздырушы заттар.

Электр тѕтамындыратын єондар№ы екi жекеленген диаметрi; 0,5 - 0,6 мм.

сымнан тЅрады. Екеѕiнi» ѕшi айрша болып келедi. Екi сымынан жасал№ан

балєыту кјпiршiгi жапсырылады. Балєыту кјпiршiгiнен электр єуатын

жiбергенде электродетонатор жарылады. Шабан ёрекеттi электродетоноторлады»

электр тѕтанушымен єоздыратын єосынды арасында арнайы шабандату№ын зат

єоиылады /2,17,б сур/.

Оларды бiр iзбен ёр-бiр зарядты жару№а єоладинады.

Электродетоноторды жару ѕшiн тоєты машинкадан не болмасы. Электр

торынан алады.

Ша» - тоза», гау жарылу єауыпы бар шахталарда конденсатор типтi

жарылыс хауыпнен сыєтаталып жасал№ан арнайы тЅраєты тоєта жарыл№ына

машинкасы єолданылады. Оны» ёрекет принципi - жина№ыш конденсаторды єаурырт

разрядтау. БЅл машинкаларды шахта бЅзып - жандеуге болмайды. Жјндеу iсi тек

єана шеберханыда орындалады. Электр торынан ток ал№анда (кѕш не жарыє

жiберетiн тордан) жарылыстан єор№ан СП-" пребора, а оєпан ѕ»гiлейтiн

забойларды, арнаы ѕ»гiлеѕшi забойдарды» рубильнигi єолданылады.

Жарымыс жЅмысын жѕргiзѕ. Жер астынды жирылыс.

ЖЅмысы скважина не гипур зарядтарын жару арєылы ортдалады. Кен ѕ»гiлер

iн ѕ»гiлегенде гипур зарядтары єолда»ылады. Жаз ненурды» он боиыныє [pic]

пен [pic] дейн толты№ад єал№ан орынын јз гiнерттi материалдармен тыстырып

/забйка/ шлурдыє ты№ы»далтды. Ж. З. Жарылу куаты жарылатын сiлемнi» бос

беттерiнi». Санына жёне бос бетке аралыє жаєы Ѕды№ына байланысты. БЅл

аралыє жаєындарын (Л. Н. С.) жарыласєа кјрсететiн е» кем кедергi линиясы

апталады.

Забойларда єашанда бiр екi жала»аш бет кездесiп тЅрады. Іосалєы

жаланаш жазыєтыє єЅру ѕшiн алдымен єазба єуыс жасау шiн шпурлар

пайдаланады. Кедергiнi» е» єысєа сызы№ын (Л. Н. С.) ша№ындату ѕшiн жарыл№ыш

зарядты ёр тѕрлi уаєытпен жар№ан дЅрыс. Кен јндiрiсiнде тазарту жѕмысында

скважинды зарядтар єолданылады. Скважиндарды арнайы станокпен диаметрi 50

ден 130 мм. дейiн, ал Ѕзынды№ы 10 нан 50 м. дейiн бЅр№ыланады. Жарыл№ыш

заттармен скважинаны оєта№анкезде же»iлдiк тЅ№ызу ѕшiн пневмо-зарядниктер

єолданылады. Жарыл№ыш жЅмысын орыкдау ѕшiн арнайы дайындал№ан, єолында

тиiстi кѕёлiк єа№азы бар адамдар жiберiледi.

2.5.2 Забойды» ауасын алмастыру.

Жарыл№ыш заттар жарыл№анда мынадай улы заттар пайда болады - кјмiртек

тоты№ы /СО/, азотты» єос тоты№ы / NO2 / т. б. Кен у»гiлерiн /шахта оєпаны,

штольнялар, квершлагтар, штректер т. б./ сы»ар тѕйыє у»гiлер iретiмен

у»гiленедi. Мѕндай у»гiлерде жарыл№ыш жѕмыстары орындал№аннан кеiн

ауыстырып тѕру ѕшiн же»iл желдеткiш єолданылады. Жел ауыстыруды» ѕш тѕрлi

ёдiсi бар: ауаны єысып жылжыту, сорып жылжыту, єосалєы ёдiс.

Ауаны урлеп жылжыту ёдiсiнде таза ауа єѕбыр аркылы берiлiп, ал

жарыл№ыш заттары араласєан лас ауа ѕ»гi бойлымен тысєа бос агызылып

шыгарылады. /2.18,а сур/. Сорып жылжыту ёдiсiндe ластанган aуа кЅбырга

желдеткiш пен сорылып, ал таза ауа ѕ»гiмен бойымен забой№а а№ымен

жеткiзiлeдi./2.18,б сур/. Екi ёдiстiн екеуiндеде таза ауа кeлетiн ѕ»гi

єазылып жатєам ѕ»гiмен тѕйiсетiн жерiнен е» кем дегенде 10м жерден алысырає

аланады. Іосалєы ёдiспен ауа ауыстыру едiсiнде екi желдeткiш коилады,

бiрiншiсi /бастысы/ – ластан№ан ауа ауыстыгу ѕ»гiде єойыл№ан бегеттiн

iшiнен сыртєа сорып тартса, ал екiмшiсi таза ауаны бегеттiн iшiнен урлейдi.

/2.18, в сур/.

2.18сур. Туйык выработкаларды ауа ауыстыру схемалары. Жарылыс

жумыстарынан кейiн ауа тазарту iсi I5-20 минуттaн аспауы жен. Сондыктанда

kepceтiлreн ауаны» сорып не болмаса єысып ауыстыру ёдiстерi єысєа ѕ»гiлердi

ѕ»гiлегенде /200-300м/ єолданылады. Ал ѕ»гi Ѕзап кеткенде єосалєы ёдiстерi

єолданылу№а тиiстi. Вентиляция єЅбырлардан єЅралады. Метелл єЅбыры

єалынды№ы 1 деп 3мм дейiн єЅрыш прокатынан жасалады. ІЅбырды» енi 200-800мм

ал бјлшегiнi» Ѕзынды№ы 2-3м болады.

Мата єЅцубыры /М типтi/ резина араласєам матадан жасалады. ІЅбырды»

Ѕзынды№ы 5ден 30м дейiн, ал диаметрi 200, 500,600мм болады. ґз ара єЅбырлар

серiппетлi /пружина/ саєинамен єосылып жо№арыдан тартыл№ан сым арєан iлiнiн

койылады. Забойдан єЅбырды» ѕшi 8-12м алыстамауы шарт. Тiк ѕ»гiлердi»

за6ойлары кјбiнесе єос ёдiспен желденедi. Ауаны єысып жiберетiн єЅбыр тјмен

тѕcipiп, ал сорып алушы 5-6м жо№ары iлiнедi. Ал желдеткiштер тыста не

болмаса забой№а жаєындау жерде, арнайы орында орналасiтырырады.

2.5.3. Жыныстарды тиеу.

Жарылыс жѕмысы орындалып, ауа тазар№анан кейiн жарылган жынысты тиеуге

кiредi. Тiк ѕ»гiлердi ѕ»гiлегенде жарылгам жынысты сыртєа /єазба/ проходка

єayracына ГП-2, КС-3, КС-2м KC-lM rpeйферлi тиегiштермен тиеiдi. Грейфер

тиегiштер кысылгам ауанын 500кПа куатымен iстейi, забойдын 10-16м2 жерiне

бiр тиеrim єолданылады. Пневматика тиегiш ПГ-2 /2.19сур/ пневмокетергiшiмен

ердагi пневматика лебедкасында арєанмен iлiнедi. Уысы 0.1м3/мк грейфер

тиегiшi пневмо-какпагымен /затворы/ карулангам. Тиегiштi арнайы єЅры№ы

/водило/ арєылу менгерiледi. єЅрыєты» /водилонын/ екi Meнrepyшi кнопкасы

болады бiрi-тиейтiн саусактарын менгеретiн, екiншi-жогары темен тycipin

тЅратын.

Орта есеппен енiмдiлiгi 14м3/са№атына. Пневмо-тиегiш проходка єау№асын

толтыр№аннан кейiн, єау№а єыр№а кјтерiлген бетiнде автоматты турiнде жѕктен

босатылады. Жеткiзiлген жыныс ёpi єарай жыныс ѕиiндiсiне /отвалга/

жеткiзiледi. Жадыє ѕ»гiлерде жарылган жыныс мезгiлдi /циклмем/ не уздiксiз

ёдiспен iстейтiн тиегiш машиналармен тиеледi. ППН2Г тиегiш машина жадыє

ѕ»гiлерде ѕ»гiлегенде не тазалаушы жѕмыста єолданылады. Бѕл машина дербес

єоз№алтыєышта, басєару пульт, пневматика коммуникациясиялы жёне суландыру

системалы екi шынжыр табанды арбадан /телжка№а/ єЅралады.

/2.20сур/. ¶здiксiз ёдiспен iстейтiн єабыр№адан тиейтiн ПНБ типтi

машина ленталы не болмаса пластинкала /єатпарлы/ конвейер мен транспорт

єЅралдарына тиейдi /2.21 сур/. Бѕл машина шынжыр табанды єЅралмен жылжиды.

Ен кеп№тара аны /1ПНБ-2, 2ПНБ2, 1ПНВ2У/ жинаущи єалєанымен /нагребающая

лана/ тиейтiн єуралмен жабдыєтал№ан машиналар. Кен ѕ»гiлерiн ѕ»гiлеу

технология процесстерi тупкiлiктi тipey-бeкiнicтepiн тЅр№ан орнатумен

аяєталады.

2.20сур. ШПН2Г тиеу машинасы.

2.21сур. IПНБ2 тиеу машинасы.

2.5.4 Жёрдемешi процeсстер.

Кебiнесе жёрдемешi проесстерi негiзгiлepiмeн бiргe орындалып турады.

Мысалы, шпурларды бЅр№ылап жатєанда жол теселедi, маневр орындататын

єЅралдар ауыстырылып, ор /канава/ єазылып жатады т.б. Жуыє не е»кi

ѕ»гiлерде уатыл№ан жынысты тиер алдында тез єЅрастырылатын, жайылмалы

єЅбырдан жасал№ан конструкция жёне кронштейн /2.22,а сур/ не болмаса

суырмалы консоль орнатылады . /2.22,б сур/. Алмастыру /маневровый/ єЅралдар

тиеулi арбаларда /вагонеткаларды/ бос вагонткеге алмастыру ушiн

єолданылады. Осындкай жагдайда жапсырма разминовка /жол ажыратпасы/

/2.23сур/. Женiл рельстен металл таба№ына жиналып тиегiш машинадан 10-12м

жерде орнатылады. Забойды» жылжуына байланысты разминовка 15-20м кeйiн жа»а

орын№а жылжылытылып отырады.

2.2З сур. Вагонетканы» жапсырма разммновка арєылы алмасу схемасы

/нобайы/.

Страницы: 1, 2