Латинский язык: Практические задания для студентов заочного отделения исторического факультета

|– господствовать, | |

|властвовать | |

|pernicies, ei f – гибель| |

ЗАДАНИЕ XII

1. Указательное местоимение hic, haec, hoc

2. Определительное местоимение idem

3. Вопросительные и неопределенные местоимения

4. Отрицательные местоимения

А. Прочитайте, разберите и переведите предложения.

1. Nemo amat eos, quos timet. 2. Semper nos delectat aut aliquis utilis

labor, aut aliqua bona ars, aut aliquod gratum studium. 3. Non semper iidem

homines de iisdem rebus eadem iudicant. 4. Quae amicitia potest esse inter

ingratos? 5. Nullum bonum est sine aliquo malo.

СЛОВА

|timeo, ui,-, 2 – бояться|ars, tis f – ремесло, |

| |искусство, наука |

|delecto 1 – забавлять, |studium, i n – занятие |

|услаждать |ingratus, a, um – |

|utilis, e – полезный |неблагодарный |

В. Прочитайте и переведите текст.

Nauta et agricola

Nauta et agricola diversi sunt moribus et studiis. Hic stabilem habet

sedem, ille locum mutat. Hic mores antiquos servat, ille morum alienorum

studiosus est. Huic sermo tantum patrius, illi aliae quoque linguae notae

sunt. Huius vita tranquilla est, illius periculorum plena. Hunc agri et

prata, illum fluvii et maria delectant. Sermones quoque nautarum et

agricolarum diversi sunt: hi narrant de agris de frugibus, illi de terris

alienis, de urbibus, navibus, procellis.

СЛОВА

|diversus, a, um – различный|tranquillus, a, um –|

| |спокойный |

|mos, moris m – обычай, |pratum, i n – луг |

|образ жизни |mare, is n – море |

|stabilis, e – постоянный, |frux, gis f – плод, |

|неизменный |фрукт |

|sedes, is f – место |urbs, bis f – город |

|жительства, сиденье |navis, is f – |

|studiosus, a, um – |корабль |

|любознательный |procella, ae f – |

|sermo, onis m – разговор, |буря |

|беседа | |

|notus, a, um – известный | |

С. Прочитайте, разберите и переведите текст.

Omnia fluunt, omnia mutantur

Nemo nostrum idem est in senectute, qui erat iuvenis, nemo est mane, qui

erat pridie. Quidquid vides, currit cum tempore, nihil ex his, quae

videmus, manet. Hoc est, quod ait Heraclitus: In idem flumen bis non

descendimus: manet idem fluminis nomen, aqua transmissa est (Seneca).

СЛОВА

|senectus, utis f – |aio, ait, -, – говорить,|

|старость, зрелость |утверждать |

|iuvenis, e – молодой, |descendo, scendi, |

|юный |scensum, ere – идти, |

|mane – утром |спускаться, вступать |

|pridie – прежде, |transmitto, misi, missum|

|накануне, днем ранее |3 – передавать, |

|curro, cucurri, cursum 3|переправляться, |

|– бежать |пересылать |

ЗАДАНИЕ XIII

1. Общие сведения о степенях сравнения прилагательных

2. Сравнительная степень; превосходная степень

3. Особенности в образовании степеней сравнения

4. Наречия; образование наречий

5. Степени сравнения наречий

А. Прочитайте, разберите и переведите предложения.

1. Aetas dulcissima adulescentia est (Plin.Epist.). 2. Fideliores sunt

oculi auribus . 3. Pax vel iniusta utilior est, quam iustissimum bellum

(Cic.). 4. Homini homine nihil pulchrius videtur (Cic). 5. Nullus est locus

domestica sede iucundior (Cic). 6. Gravissimum est imperium consuetudinis.

7. Non minor voluptas percipitur ex velissimis rebus, quam ex

pretiosissimis (Cic.). 8. Veterrimus homini optimus est amicus. 9. Homines

amplius oculis, quam auribus credunt (Seneca. Epist). 10. Omne bellum

sumitur facile, aegerrime desinit (Sall.). 11. Ex inferiore loco in

superiorem non satis commode tela adidi possunt (Caes.). 12. Facile omnes,

quum valemus, recta consilia aegrotis damus (Terentius). 13. Summi montium

vertices nive aeterna tecti sunt. 14. Nuntiis litterisque Allobrogum

commotus, Caesar duas legiones in citeriore Gallia novas conscripsit; cum

his legionibus legatus Quintus Pedius in ulteriorem Galliam missus est.

СЛОВА

|adulecsentia, ae f – |commoveo, movi, motum 2 |

|юность, молодость |– побуждать, волновать |

|dulcis, e – сладкий, |conscribo, psi, ptum 3 –|

|приятный |формировать |

|aetas, atis f – время |desino, sii, situm 3 |

|жизни, возраст |прекращаться |

|fidelis, e – верный, |commodus, a, um – |

|надежный |удобный |

|oculus, i m глаз |adigo, egi, actum 3 – |

|auris, is f – ухо |долетать |

|pax, pacis f – мир |telum, i n – копье, |

|iniustus, a, um – |стрела |

|несправедливый |quum – когда |

|iustus, a, um – |rectus, a, um – |

|справедливый |правильный, прямой |

|homo, inis m – человек |aegrotus, a, um – |

|video, vidi, visum 2 |больной |

|видеть, pass. kазаться |facilis, e – легкий |

|domesticus, a, um – |consilium, i n – совет, |

|домашний |решение |

|iucundus, a, um – |vertex, icis m – вершина|

|приятный | |

|gravis, e – тяжелый, |mons, ntis m – гора |

|важный, веский |nix, nivis f – снег |

|consuetudo, inis f – |aeternus, a, um – |

|привычка, обычай |вечный, бесконечный |

|voluptas, atis f |preciosus, a, um – |

|удовольствие, |дорогой, ценный |

|наслаждение, радость |vetus, eris – древний, |

|percipio, cepi, ceptum 3|старый, давний |

|– принимать, ощущать, |amplus, a, um – большой,|

|воспринимать |широкий |

|vilis, e – дешевый |sumo, sumpsi, sumptum 3 |

|aeger, gra, um – тяжелый|– начинать |

ЗАДАНИЕ XIV

Формы числительных

Употребление числительных

А. Прочитайте, разберите и переведите текст.

Summarium historiae Romanae

Annos numerabant Romani ab anno Urbis conditae (ab urbe condita=ab U.c.),

qui annus fuit ante aeram nostram septingentesimus quiquagesimus tertius.

Initio reges per annos circiter ducentos quinquaginta civitatem ad

arbitrium suum rexerunt. Anno quingentesimo nono, sive ab Urbe condita

ducentesimo quadragesimo quarto, postquam expulsus est ex regno Tarquinius

Superbus, creati sunt duo consules, qui potestatem parem habebant atque

alter alterum coercebat. Hunc statum quinque fere saecula observaverunt

Romani. Iam anno ducentesimo sexagesimo sexto tota fere Italia in potestate

Romanorum fuit.

Anno tricesimo imperium occupavit Augustus, qui primus imperator populi

Romani fuit. Imperatoribus paruit imperium Romanum usque ad annum

quadringentesimum septuagesimum sextum aerae nostrae, sive millesimum

ducentesimum tricesimum ab Urbe condita.

СЛОВА

|condo, didi, ditum 3 – |par, paris – равный, |

|воздвигать, основывать; |одинаковый |

|ab urbe condita – от |coerceo, cui, citum 2 – |

|основания города |сдерживать |

|initium, i n – начало |observo, avi, atum, are |

|arbitrium, i n – решение|– оберегать, соблюдать |

| |fere – почти, |

|expello, puli, pulsum 3 |приблизительно |

|– выгонять |saeculum, i n – век |

|creo 1 – избирать |consul, ulis m – консул |

В. написать все числительные римскими цифрами.

Статьи для домашнего чтения в первом семестре

1. Conspectus historiae Romanae

Origo populi Romani ab Aenea ducitur, ut mythus narrat. Aeneas, dux

Troianorum, Troia deleta (после разрушения Трои) profugit, mox patriam

novam in Italia sibi gentique comparavit. Hac stirpe sunt nati gemini

Romulus et Remus, quorum ab altero, Romulo, Roma condita est. Quod Romani

paucas mulieres habuerunt, virgines Sabinas ad spectacula invitatas rapere

decreverunt. Bellum inde ortum ipsae Sabinae composuerunt.

Mortem regis Romanorum primi interregnum secutum est. Post interregnum

Numa Pompilius, rex pacis, regnabat. Templum dei Iani, quod apertum semper

bellum significabat, Numae Pompilii regis tempore clausum erat.

Multa bella a rege Romanorum tertio Tullo Hostilio gerebantur. Bellum

inter Romanos Albanosque certamen trigeminorum, qui Horatii et Curiatii

appellati sunt, discrevit. Victoriam Romanis Horatii reportabant, itaque

etiam Alba Longa Roma regebatur.

Rex Romanorum quartus Ancus Martius erat. Post illum Tarquinius Priscus

regnabat, a quo praeter suos etiam filius servae educabatur. Hic adolescens

ad regnum obtinendum ab uxore regis mortui quoque adiutus est. Sic factus

estServius Tullius, rex Romanorum sextus, qui instituta legesque populo

Romano dedit. Sed filia regis una cum marito regnum patrium appetebat.

Gener Servii Tullii, Tarquinius, qui postea Superbus est nominatus, solum

per corpus mortuum regis regnum obtinere potuit.

Rex ultimus multa oppida vi ac dolo occupavit. Postquam Tarquinius

Superbus anno ducentesimo quadragesimo quarto post Urbem conditam regno

expulsus est, regnum concidit.

Libertatem populus Romanus, iam pridem optabat exspectabatque. Post reges

expulsos primi consules L. Iunius Brutus et Tarquinius Collatinus rei

publicae praefuerunt.

2. De magistratibus Romanorum

Senatus et magistratus rem publicam Romanam administrabant. Summi

magistratus erant consules, praetores, aediles, quaestores. Quaestores

cosulibus in bello aderant, aut in urbe aerarium administrabant. Aedilibus,

cura viarum et aedificiorum publicorum mandata erat. Diebus festis in circo

populo (прил. ( 22) ludos parabant, nam Romani ludis valde delectabantur.

Nota sunt verba: “Panem et circenses!”

Praetores iudicabant: praetor urbanus de controversiis civium, praetor

peregrinus de controversiis civium et peregrinorum. Inter omnes magistratus

consulum potestas summa fuit. In bello consules duces exercituum erant, in

pace civitatem administrabant. Saepe apud populum aut in senatu orationes

de legibus habebant. Lictores ante consules portabant fasces - securim,

virgis circumdatam; primo enim consulibus potestas vitae necisque in cives

erat.

Itaque fasces signum potestatis erant.

3. Censores Romani

Quinto anno Romae bini censores creabantur. Deligebantur ex numero eorum,

qui consulatu optime functi erant. Magna erat censorem potestas, neque

quisquam apud Romanos in maiore honore erat quam illi. Censores non modo

censum civium habebant, sed etiam mores probabant. Si quis agricola agrum

suum non diligenter colebat, id non sine aliqua poena erat. Item, quicumque

eques equum suum non satis curaverat, a censoribus notabatur. Si quod

facinus comissum erat, censores poenam constituebant. Cives, qui aliquid

gravius commisserant, tribu movebantur. Quisquis senatorum facinoris

convictus erat, senatu movebatur.

4. Gentes Italiae

Italiam superiorem habitabant Galli. Hanc partem Italiae, quae cis Alpes

sita erat, Romani Galliam Citeriorem vel Cisalpinam appellabant. Maior erat

ea Gallia, quae Gallia Ulterior vel Transalpina appellabatur, quod trans

Alpes sita erat.

Romanorum finitimi erant Etrusci, qui prioribus temporibus ex Asia in

Italiam venerant, ut fama est. Interiores partes Italiae incolebant Sabini,

Aequi aliaeque nationes, quibuscum Romani diuturna bella gesserunt.

Difficillimum fuit cum Samnitibus, qui Romanis simillimi erant virtute,

foedus facere. Quo facto (после его заключения) pleraeque gentes Italiae

mediae et inferioris Romanis parebant.

Italiam inferiorem Romani Magnam Graeciam appellabant, quod Graeci ibi

plurimas colonias constituerant. E quibus urbi Romae proximae erant Cumae

et Neapolis.

5. De Roma antiqua

Roma antiqua in septem collibus ad amnem Tiberim sita erat. Prima

Romanorum sedes erat collis Palatinus. In valle, sub radicibus montis

Capitolii sita, forum Romanum patebat. Ibi cives diu negotia publica et

privata tractabant. In campo, inter Capitolium et Tiberim sito, antiquis

temporibus milites exercebantur, itaque campus Martius appelabatur. In

Tiberi numerus pontium magnus erat. Postea urbs novis foris ornabatur.

Templa pulchra et signa praeclara animos civium delectabant. Pulchritudo

urbis apud omnes gentes nota erat. Itaque Romam, a pastoribus quondam

conditam, iure scriptores lumen gentium appellabant.

6. Colosseum

Romae multae columnae, arcus, templa theatraque antiqua deleta sunt.

Tamen hodie quoque nonnullae reliquiae Romae antiquae ostentari possunt.

Roma merito “Roma aeterna” vocatur. Optime illud theatrum conservatum est,

quod iussu T.Flavii Vespasiani aedificatum est et olim ex eo amphitheatrum

Flavium nominabatur. Hoc amphitheatrum postea Colosseum appellatum est ex

colossea statua Neronis, quae hic collocata erat. Tum, quum id aedificatum

erat, id est anno aerae nostrae octogesimo, per centum dies ludi magnifici

Romanis a magistratibus praebebantur. Quibus diebus permultae bestiae

necatae erant. Magistratus Romani hos ludos dabant, et vulgus eis

delectabatur.

Mirus aspectus praebetur eis, qui illi theatro appropinquant. Alti muri

eius theatri, quod ovi formam habet, ornantur magnificis columnis.

Colosseum amplissimum fuit: ab octoginta septem igitur milibus Romanorum

compleri potuit. Diebus festis per octoginta introitus, quos videmus,

magnae virorum feminarumque manus amphitheatrum intrabant. His diebus enim

totus fere populus Romanus advolabat. Ei, qui aderant, summo studio (прил.

( 11) spectacula, quae eis dabantur, spectabant. Bestiae, ex Africa

importatae, quae in caveis sub arena sitis continebantur, in arenam

agitabantur. Quae postquam illam intraverunt, inter se pugnabant et

necabant. Sed etiam homines cum his pugnare debuerunt. Postremo viri iuxta

has bestias necati humi iacebant. Quae spectacula Romanis gaudeo (прил. (

23) fuerunt!

7. De oratoribus Graecorum et Romanorum

Multi sunt oratores clari Graecorum et Romanorum. Princeps oratorum

Graecorum Demosthenes erat. Clarae sunt Demosthenis orationes in Philippum,

regem Macedonum. Pro libertate patriae orationibus certabant. Frustra

orationibus civitates Graeciae ad concordiam incitabat. Discordia civitatum

libertatem Graeciae delevit.

In numero clarorum oratorum Romanorum erat Marcus Tullius Cicero.

Ciceroni non solum libri scriptorum Romanorum noti erant, sed etiam libri

scriptorum Graecorum. Nota sunt opera Ciceronis de philosophia et de

institutione oratoria; notae sunt epistulae et orationes clari oratoris.

Orationes Graecorum et Romanorum etiam post multa saecula animos hominum

delectant.

8. De Germanorum antiquorum moribus

Germani agriculturae non student; magna pars victus eorum in lacte,

caseo, carne consistit. Multum in venationibus sunt. Cibi genere et

exercitatione et libertate vitae vires aluntur et corpora immensa

magnitudine gignuntur. Atque consueverunt locis frigidissimis pellibus

parvis modo corpora tegere et lavari in fluminibus.

Quum civitas bellum gessit, magistratus creantur. Ei bello praesunt et

potestatem vitae necisque habent. In pace principes regionum atque pagorum

inter suos ius dicunt controversiasque decernunt.

Germani non agri modum certum habent aut fines proprios, sed magistratus

ac principes in annos singulos hominibus agros attribuunt atque anno post

alio transire cogunt.

Germani neque oppida incolunt, neque sedes inter se iunctas habent, ut e

Taciti libro cognoscimus.

9. De Gallorum et Germanorum deis

Caesar in eis libris, qui “Commentarii de bello Gallico” dicuntur, et de

bellis, quae cum populis Gallorum et Germanorum Romani diu gerebant, et de

moribus institutisque eorum scribit. Tacitus quoque ille rerum scriptor

Romanus, in libro suo de origine, situ, moribus ac populis Germaniae dicit.

Caesar scribit: Galli deorum maxime Mercurium colunt. Hunc Viarum ducem,

hunc mercatorum custodem appellant. Post hunc colunt Apollinem et Martem et

Iovem et Minervam. De his deis eandem fere opinionem, quam reliquae gentes,

habent: Iuppiter imperium deorum tenet, Apollo morbos depellit, Minerva

operum atque artificiorum initia tradit, Mars bella regit. Huic deo Galli,

quum proelium committere in animo habent, plerumque praedam promittunt.

Quum adversarios superaverunt, bestias adversariorum necant, conferunt in

unum locum reliquas res, quibus magnos tumulos exstruunt. In Galliae

civitatibus nemo fere religionem et mores populi laedit vel neglegit. Si

qui neglegunt vel laedunt, ab aliis contemnantur; his ceteri de via

decedunt, aditum eorum, sermonemque defugiunt.

De Germanorum deis autem Caesar nihil nisi haec scribit: Germani in

deorum numero eos solos, dicunt, quos vident et quorum opibus iuvantur:

Solem et Vulcanum et Lunam.

In Taciti libro legimus: a Germanis maxime Mercurius colitur. Cui Germani

certis diebus etiam homines sacrificant. Herculem et Martem concessis

bestiis placant. Ceterum Germani deos neque parietibus includunt, neque in

hominis speciem fingunt.

10. De causa belli Troiani

Erant nuptiae Pelei, regis Thessaliae, et Thetidis deae. Omnes dei

invitati erant, praeter Discordiam. Dea Discordiae ira commota est et malum

aureum inter epulantes iactavit, in quo inscriptum erat: “Pulcherrimae”.

Diu Iuno, Minerva et Venus de malo certabant. Denique iussu Iovis a

Mercurio ad Paridem, regis Priami filium, deductae erant. Iuno Paridi

potentiam, Minerva sapientiam, Venus Helenam, pulcherrimam omnium mulierum,

promisit.

Paris Veneri malum tradidit. Paulo post a Priamo patre in Graeciam missus

est. Ibi Helenam, Menelai regis uxorem, rapuit. Hinc bellum Troianum

incipitur. Decem annos ad Troiam pugnatum erat. Denique Troia a Graecis

dolo capta et deleta est.

ЗАДАНИЕ XV

1. Оборот accusativus cum infinitivo

2. Времена и залоги инфинитива

3. Распознавание оборота acc. c. inf. в тексте

А. Прочитайте, разберите и переведите предложения. Подчеркните

управляющий глагол, accusativus (логич. подл.) и infinitivus (логич.

сказ.).

1. Victorem a victo superari saepe videmus. 2. Urbem Syracusas maximam

esse Graecarum urbium pulcherrimamque, saepe audistis (Cic.). 3. Pompeios,

celebrem Campaniae urbem, consedisse terrae motu, audivimus (Seneca). 4. A

patre meo audivi, Diocletianum principem iam privatum dixisse, nihil esse

difficilius, quam bene imperare (Fl. Vopiscus). 5. Apollo Pythius oraclum

edidit, Spartam nulla re alia, nisi avaritia, esse perituram (Cic.). 6.

Apparuit nescire eos victoria et tempore uti (T.Livius). 7. Cato dixit,

litterarum radices amaras esse, fructus iucundiores. 8. Aiunt homines plus

in alieno negotio videre (Sen). 9. Tibi discedens pollicitus sum me omnes

res tibi perscripturum (Cic.). 10. Quid? Credebas dormienti tibi haec

confecturos deos? (Terentius). 11. In castra nuntius pervenit Romae

coniurationem patefactam (Sallustius).

De Aenea

Antiqui poetae Romanorum tradunt egregium virum Troianum, Aeneas nomine,

post Troiam (после взятия Трои) a Graecis captam a Troiae ora in Italiam

venisse. Narrant eum fato (прил. ( 19) profugum multum terra marique

iactatum esse ob iram Iunonis, deae saevae. Nam fato destinatum est

Troianos cum Aenea in Italiam venturos esse et ibi ab eis oppidum novum

conditum iri. Itaque Aeneas et amici illius in Italiam venerunt et Lavinium

oppidum novum condiderunt. Postea Iulus, Aenea filius, alium oppidum Albam

Longam condidit.

ЗАНЯТИЕ XVI

1. Оборот nominativus cum infinitivo

2. Глаголы, от которых зависит оборот nom. cum inf

А. Прочитайте, разберите и переведите предложения, подчеркивая

управляющий глагол, nominativus (логическое подлежащее, а при его

отсутствии подчеркните местоимение в переводе) и infinitivus (логическое

сказуемое).

1. Catilina prohibitus erat consulatus petere (Sallustius). 2. Iussus es

renuntiari consul (Cic.). 3. Qui tacet, consentire videtur. 4. Beatus

Epicurus sibi videtur esse moriens (Cic.). 5. Consuetudo et mos vim legis

videntur habere. 6. Solem e mundo tollere videntur, qui amicitiam e vita

tollunt (Cic.). 7. Ante omnia necesse est se ipsum aestimare, quia fere

plus nobis videmur posse, quam possumus (Seneca). 8. Caesar appropinquare

dicebatur magnusque terror incidit Pompei exercitui (Caes.). 9. Fugisse ex

proelio dicuntur notissimi latronum duces (Cic.). 10. Fortis ac vehemens

orator existimatur esse Gaius Gracchus (A. Gellius). 11. Lycurgi temporibus

Homerus fuisse traditur.

В. Переведите, указав в каком предложении какой оборот употреблен.

Подчеркните, входящие в оборот члены предложения.

1. Medea Peliam dicitur fecisse rursus ex sene adulescentulum (Plautus).

2. Moleste fero decessisse Flaccum, amicum tuum (Seneca). 3. Nunquam te

patiar perire; me perire est aequius (Plautus). 4. Visus sum mihi cum Galba

ambulare (Cic.). 5. Romulus urbem constituit, quam a suo nomine Romam

iussit nominari (Cic.). 6. Multos scriptores rerum suarum Magnus ille

Alexander secum habuisse dicitur (Cic.). 7. Leo rex ferarum esse a poetis

putatur. 8. Plus audire, quam loqui militem decem (Amm. Marcellinus).

ЗАДАНИЕ XVII

1. Общий обзор причастий

2. Ablativus absolutus

3. Перевод оборота и распознавание его в тексте

4. Ablativus absolutus без причастия

А. Переведите предложения, подчеркивая логическое подлежащее одной, а

логическое сказуемое двумя чертами.

1. Sagitta in lapidem nunquam figitur; interdum resiliens, percutit

drigentem (Hieron). 2. Reluctante natura, irritus labor est (Seneca). 3.

Athenienses, non exspectato auxilio, adversus sexcenta milia hostium in

campis Maratoniis in proelium egrediuntur (Iustin.). 4. Antonius, qui Asiam

orientemque tenebat, repudiata sorore Caesaris Augusti Octaviani,

Cleopatram, reginam Aegipti, duxit uxorem (Eutr.). 5. Plebs Romana, Sicinio

quodam auctore, iniussu consulum, in sacrum montem secessit (T. Liv.). 6.

His rebus celeriter administratis, ipse (Caesar), quum primum per anni

tempus potuit, ad exercitum contendit (Caes.). 7. Vergilius Brundisii

moritur, Sextio Saturnino et Lucretio Cinna consulibus (Suet). 8. Caesar, e

nave egressus in Africa, ad terram prolapsus est. Tum exclamavit, omine in

melius verso: “Teneo te, Africa!” 9. Poema – loquens pictura, pictura –

tacitum poema debet esse. 10. Paupertas nulli malum est, nisi repudianti

(Seneca). 11. Omne malum nascens opprimitur, inveteratum fit plerumque

robustius (Cic.). 12. Hostes, hanc adepti victoriam, in perpetuam se fore

victores confidebant (Caes.). 13. Dictator triumphans Urbem invehitur

(T.Liv.). 14. Re intellecta, in verborum usu faciles esse debemus (Cic.).

В. Образуйте и переведите все причастия от глаголов: voco 1, moveo 2,

mitto 3, facio 3, audio 4.

ЗАНЯТИЕ XVIII

1. Общее понятие о герундиве и герундии

2. Употребление герундива

3. Употребление герундия

4. Признаки различия герундия и герундива

А. Образовать герундив от глаголов: voco 1, moveo 2, mitto 3, loquor 3,

punio 4.

B. Образовать и перевести все падежи герундия от глаголов: muto 1, terreo

2, lego 3, facio 3, audio 4.

C. Перевести. Указать где герундий, где герундив, в какой функции

выступает последний.

1. Cato inexpiabili odio, delendam esse Carthaginem, pronuntiabat, Scipio

Nasica – servandam (Florus). 2. Caesar statuit sibi Rhenum esse transeundum

(Caes.). 3. Hominis mens discendo alitur et cogitando (Cic.). 4. Democritus

philosophus olim animadvertit

quendam, qui multa imperite dispetabat. “Hic,- inquit, – non dicendi

peritus est, sed imperitus tacendi”. 5. Recte ac vere videtur Ovidius

dixisse emendandi laborem maiorem esse, quam scribendi. 6. Gallorum animus

ad bella suscipienda alacer et promptus erat. 7. Helveciis facultas

itineris per provinciam Romanam faciendi a Caesare non est data. 8. Atomus

est corpusculum minutum et individuum, quo in explicanda origine mundi

utebatur Democritus et post eum Epicurus. 9. Quis ignorat Gallos usque ad

hanc diem retinere illam immanem ac barbaram consuetudinem hominum

immolandorum? (Cic.). 10. Ut ad cursum equus, ad arandum bos, ad indagandum

canis, sic homo ad duas res: ad intelligendum et agendum natus est (Cic.).

11. Militibus simul et de navibus desiliendum et in fluctibus consistendum

et cum hostibus erat pugnandum (Caes.).

ЗАДАНИЕ XIX

1. Образование форм конъюнктива

2. Значение конъюнктива

3. Значение конъюнктива в независимых предложениях

4. Конъюнктив в придаточных предложениях

А. Определить форму глаголов. Перевести.

Образец: ornes – orno 1 – украшать; здесь: praes. con.act. 2 л. sing. –

ты украшал бы. Scribet – scribo, psi, ptum 3 – писать; здесь: fut.I act.,3

л. sing., – он (она, оно) будет писать. Scripserit – 1) con. perf. act. 3

л. sing. – он написал бы; 2) fut. II act. 3 л. sing. – он напишет.

1. Ponet. 2. Putet. 3. Patet. 4. Moveatur. 5. Commeant. 6. Venietis. 7.

Veniatis. 8. Clauditur. 9. Clauderet. 10. Respondet. 11. Respondit. 12.

Responderunt. 13. Responderint. 14. Responderant. 15. Habeat. 16. Habitat.

17. Habitemus. 18. Servet. 19. Servatis. 20. Serviat. 21. Serviet. 22.

Serviverunt. 23. Servaverunt. 24. Patieris. 25. Patiaris.

B. Перевести. Определить значения конъюнктива в независимых предложениях.

a) 1. Si volumus aequi rerum omnium iudices esse, hoc primum nobis

persuadeamus, neminem nostrum esse sine culpa (Sen.). 2. A. Tu Gallus es,

ego Germanus; decertemus pro suae uterque gentis gloria.- B. Si vicero, tu

ter clamabis: “Floreat Gallia!”; si victus, quod absit, ero, totidem verbis

celebrabo tuam Germaniam (Erasm.). 3. Utinam tam facile vera invenire

possim, quam falsa convincere! (Cic.). 4. Qui beneficium dedit, taceat;

narret, qui accepit (Sen.). 5. Ante mortem ne laudes hominem quemquam. 6.

Pro patria quis bonus dubitet mortem oppetere? (Cic.).

b) Quae sint in horto necessaria Multa sunt in horto necessaria. Sit

primum aquae copia. Dividatur ea ac per rivulos adducatur in omnes horti

partes. Claudatur hortus, cuius portulae animalia plantis noxia removeant.

Ne multae sint arbores, quarum umbra noceat. Vertatur humus, iniciatur

stercus. Si dabis terrae, dabit. Si non des, non det.

C. Перевести. Определить типы придаточных предложений.

1. Quum primi ordines militum considissent, tamen acerrime reliqui

resistebant. 2. Hoc toto proelio, quum ab hora septima ad vesperum pugnatum

sit, aversum hostem videre nemo potuit. 3. Quum Galli Clusium, Etruriae

oppidum, obsiderent, missi sunt Roma tres legati, qui illos monerent, ut

obsidionem solverent. 4. Disseritur, expetendane sit gloria (Cic.). 5.

Sitio. Utrum sit aurem poculum, an crystallinum, an manus concava, nihil

refert. 6. Chilon, quum aliquando inter patrem et filium iudex esset,

filio: “Si mala, – inquit, – causa tua erit, damnaberis; si bona, non minus

damnaberis, quod patrem accusavisti”. 7. Quum Alexander Darei condiciones

repudiavisset, Parmenio: “Ego, – inquit, – si Alexander essem, pacis

condiciones acciperem”. Cui ille: “Ego quoque acciperem, si Parmenio

essem”. 8. Sim impudens, si plus postulem, quam homini a rerum natura

tribui potest (Cic.). 9. Diogenes philosophus aliquando in oppidum parvum

venit. Quum portas amplas et magnificas videret, illudens: “Portas, –

inquit, – claudite, ne urbs verstra egrediatur!”. 10. Alexander Magnus

urbem Lampsacum expugnare constituit. Copias iam ad urbem adducenti

Anaximenes praeceptor obvius fuit. Rex, quum metueret, ne ille se a

consilio suo averteret: “Nunquam, – inquit, – quod rogaveris, a me

impetrabis”. Tum philosophus: “Rogo te, – inquit, – ut Lampsacum diruas”.

Ita urbs servata est.

Контрольная работа и методические указания к ее выполнению

Цель работы – проверить, как студент справляется с подлинным латинским

текстом.

1. Переписать текст одного из вариантов.

2. Сделать синтаксический разбор всех сложноподчиненных предложений:

а) указать главное предложение;

б) указать придаточное (или придаточные); назвать его (их) вид;

в) попутно подчеркнуть главные члены предложения в каждом;

г) если сказуемое придаточного стоит в конъюнктиве, объяснить, почему

употреблены данные его времена.

3. Если имеются инфинитивные, причастный (abl.abs.) и герундивный

обороты, указать их; указать, какое обстоятельство выражено оборотом

ablativus absolutus.

4. Указать дериваты, т.е. слова, производные от латинских корней (у

глаголов иметь в виду все три основы).

5. Записать перевод всего текста (параллельно с переписанным).

Образец выполнения задания

|Текст |Перевод |

|Hoc proelio facto, |Когда произошло это |

|reliquas copias |сражение, (Цезарь) |

|Helvetiorum ut consequi |позаботился навести мост|

|posset, pontem in Arare |на (реке) Арар, чтобы |

|faciendum curat atque |иметь возможность |

|ita exercitum traducit. |преследовать остальные |

|Nelvetii, repentino eius|войска гельветов, и |

|adventu commoti, quum |таким образом (=по нему)|

|id, quod ipsi diebus |перевел войско. |

|viginti aegerrime |Гельветы, пораженные его|

|confecerant, ut flumen |внезапным приближением, |

|transirent, illum uno |так как они поняли, что |

|die fecisse |он за один день сделал |

|intellegerent, legatos |то (т.е. переправу через|

|ad eum mittunt. |реку), чего они достигли|

| |с трудом за 20 дней, |

| |отправляют к нему |

| |послов. |

Разбор

Оба предложения сложноподчиненные.

Первое проедложение:

a) главное – pontem in Arare faciendum curat atque ita exercitum traducit

(подлежащее подразумевается – Caesar);

б) придаточное цели – reliquas copias ut consequi posset. Coniunctivus

imperfecti, так как в главном praesens historicum, приравнивающийся к

историческому времени;

в) hoc proelio facto – abl.abs. – обстоятельство времени;

г) pontem faciendum – герундивный оборот.

Второе предложение:

а) главное – Helvetii, repentino eius adventu commoti, legatos ad eum

mittunt;

б) придаточное причины – quum id illum uno die fecisse intellegerent

(подлежащее подразумевается Helvecii); coniunctivus imperfecti как и в

предыдущем предложении;

в) от intellegerent зависит acc.c. inf.: illum fecisse;

г) придаточное определительное (зависит от id) – quod ipsi...confecerant;

д) придаточное поясняющее – ut flumen transirent (подлежащее

подразумевается Helvetii), coniunct. imperf. как и в предыдущем

предложении.

Дериваты: facio, feci, factum 3 – факт; reliquus, a, um – реликвия;

copia, ae f – копия; pons, ntis m – понтон; curo, avi, atum 1 – куратор;

conficio, feci, fectum 3 – конфекция (отдел готового платья), конфета (из

“конфекта” – готовое изделие); transeo, ii, itum, ire – транзит; intellego,

xi, ctum 3 – интеллигент, интеллигенция, интеллект; legatus, im – легат;

mitto, misi, missum – миссия, миссионер.

Вариант I

Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus Orgetorix. Is, M.

Messala et M. Pisone consulibus, regni cupiditate inductus, coniurationem

nobilitatis fecit et civitati persuasit, ut de finibus suis cum omnibus

copiis exirent: perfacile esse, quum virtute omnibus praestarent, totius

Galliae imperio potiri. Id hoc facilius eis persuasit, quod undique loci

natura Helvetii continentur: una ex parte flumine Rheno latissimo atque

altissimo, qui agrum Helvetium a Germanis dividit; altera ex parte monte

Iura altissimo, qui agrum Helvetium a Germanis dividit; altera ex parte

monte Iura altissimo, qui est inter Sequanos et Helvetios; tertia lacu

Lemanno et flumine Rhodano, qui provinciam nostram ab Helvetiis dividit.

His rebus fiebat, ut et minus late vagarentur et minus facile finitimis

bellum inferre possent; qua ex parte homines bellandi cupidi magno dolore

afficiebantur. Pro multitudine autem hominum et pro gloria belli atque

fortitudinis angustos se fines habere arbitrabantur, qui in longitudinem

milia passuum CCXL, in latitudinem CLXXX patebant.

(Caes. B.G. lib. I, c. II)

Вариант II

Interea ea legione, quam secum habebat, militibusque, qui ex provincia

convenerant, a lacu Lemanno, qui in flumen Rhodanum influit, ad montem

Iuram, qui fines Sequanorum ab Helvetiis dividit, milia passuum decem novem

murum in altitudinem pedum sedecim fossamque perducit. Eo opere perfecto

praesidia disponit, castella communit, quo facilius, si se invito transire

conarentur, prohibere possit. Ubi ea dies, quam constituerat cum legatis,

venit, et legati ad eum reverterunt, negat se more et exemplo populi Romani

posse iter ulli per provinciam dare et, si vim facere conentur,

prohibiturum ostendit. Helvetii ea spe deiecti, navibus iunctis ratibusque

compluribus factis, alii vadis Rhodani, qua minima altitudo fluminis erat,

nonnumquam interdiu, saepius noctu, si perrumpere possent, conati, operis

munitione et militum concursu et telis repulsi, hoc conatu destiterunt.

(Caes. B. G. lib. I, c. VIII)

Вариант III

Druides a bello abesse consuerunt neque tributa una cum reliquis pendunt,

militiae vacationem omniumque rerum habent immunitatem. Tantis excitati

praemiis et sua sponte multi in disciplinam conveniunt et a parentibus

propinquisque mittuntur. Magnum ibi numerum versuum ediscere dicuntur.

Itaque annos nonnulli vicenos in disciplina permanent. Neque fas esse

existimant ea litteris mandare, quum in reliquis fere rebus, publicis

privatisque rationibus, Graecis litteris utantur. Id mihi duabus de causis

instituisse videntur, quod neque in vulgum disciplinam efferri velint neque

eos, qui discunt, litteris confisos minus memoriae studere; quod fere

plerisque accidit, ut praesidio litterarum diligentiam in perdiscendo ac

memoriam remittant. Imprimis hoc volunt persuadere, non interire animas,

sed ab aliis post mortem transire ad alios, atque hoc maxime ad virtutem

excitari putant, metu mortis neglecto. Multa praeterea de sideribus atque

eorum motu, de mundi ac terrarum magnitudine, de rerum natura, de deorum

immortalium vi ac potestate disputant et iuventuti tradunt.

(Caes. B. G. lib. VI, c. XIV)

Вариант IV

Deum maxime Mercurium colunt; huius sunt prurima simulacra; hunc omnium

inventorem artium ferunt, hunc viarum atque itinerum ducem, hunc ad

quaestus pecuniae mercaturasque habere vim maximam arbitrantur. Post hunc

Appolinem et Martem et Iovem et Minervam. De his eandem fere, quam relique

gentes, habent opinionem: Appolinem morbos depellere, Minervam operum atque

artificiorum initia tradere, Iovem imperium caelestium tenere, Martem bella

regere. Huic, quum proelio dimicare constituerunt, ea, quae bello ceperint,

plerumque devovent; quum superaverunt, animalia capta immolant reliquasque

res in unum locum conferunt. Multis in civitatibus harum rerum exstructos

tumulos locis consecratis conspicari licet; neque saepe accidit, ut

neglecta quispiam religione aut capta apud se occultare, aut posita tollere

auderet, gravissimumque ei rei supplicium cum cruciatu constitutum est.

(Caes. B. G. lib. VI, c. XVII)

Вариант V

Viri, quantas pecunias ab uxoribus dotis nomine acceperunt, tantas ex

suis bonis aestimatione facta cum dotibus communicant. Huius omnis pecuniae

coniunctim ratio habetur fructusque servantur: uter eorum vita superavit,

ad eum pars utriusque cum fructibus superiorum temporum pervenit. Viri in

uxores, sicuti in liberos, vitae necisque habent potestatem; et quum pater

familiae illustriore loco natus decessit, eius propinqui conveniunt et, de

morte si res in suspitionem venit, de uxoribus in servilem modum

quaestionem habent et, si compertum est, igni atque omnibus tormentis

excruciatas interficiunt. Funera sunt pro cultu Gallorum magnifica et

sumptuosa; omniaque, quae vivis cordi fuisse arbitrantur, in ignem

inferunt, etiam animalia, ac paulo supra hanc memoriam servi et clientes,

quos ab iis dilectos esse constabat, iustis funeribus confectis una

cremabantur.

(Caes. B. G. lib. VI, c. XIX)

СЛОВА

|aestimatio, onis f |noctu ночью |

|оценка |Orgetorix, igis m |

|castellum, i n небольшое|Оргеториг |

|укрепление |perdisco, didici, – 3 |

|conatus, us m попытка |выучивать наизусть |

|coniunctim сообща |perduco, xi, ctum 3 |

|consecratus, a, um |проводить |

|священный |perrumpo, rupi, ruptum 3|

|conspicor, atus sum 1 |прорваться |

|заметить |potior, itus sum 4 |

|cremo 1 сжигать |овладеть |

|cruciatus, us m мучение,|quaestio, onis f допрос |

|пытка |quaestus, us m |

|cupidus, a, um жаждущий |приобретение |

|deiicio, ieci, iectum 3 |ratis, is f плот |

|сбрасывать, лишать |remitto, misi, missum 3 |

|depello, puli, pulsum 3 |терять |

|отгонять, отражать |Rhodanus, i m Родан |

|dispono, posui, positum |(ныне Рона) |

|3 располагать |sedecim шестнадцать |

|ditissimus см. dives |sua sponte по доброй |

|dos, dotis f приданое |воле |

|excrucio 1 истязать, |sumptuosus, a, um |

|мучить |богатый, пышный |

|funus, eris n похороны |suspicio, onis f |

|immunitas, atis f льгота|подозрение |

| |vacatio, onis f |

|intereo, ii, itum, ire |освобождение |

|погибать |versus, us m |

|Iura, ae m Юра (гора) |стихотворная строка |

|inventor, oris m |viceni, ae, a по |

|изобретатель |двадцать |

|invitus, a, um неохотный|Lemannus, i m Леманнское|

| |озеро |

| |Messala, ae m Мессала |

| |navis, is f корабль |

Тексты для домашнего чтения второго семестра

Гай Юлий Цезарь (100 г. до н. э. – 15 марта 44 г. до н. э.)

Commentarii de bello Gallico

Liber I, caput XXXIX

Dum paucos dies ad Vesontionem rei frumentariae commeatusque causa

moratur, ex percontacione nostrorum vocibusque Gallorum ac mercatorum, qui

ingenti magnitudine corporum Germanos, incredibili virtute atque

exercitatione in armis esse praedicabant (saepenumento sese cum his

congressos ne vultum quidem atque aciem oculorum dicebant ferre potuisse),

tantus subito timor omnem exercitum occupavit, ut non mediocriter omnium

mentes animosque perturbaret.

Liber VI, capta XXI – XXIV.

XXI. 1. Germani multum ab hac consuetudine differunt. Nam neque druides

habent, qui rebus divinis praesint, neque sacrificiis student. 2 Deorum

numero eos solos ducunt, quos cernunt et quorum aperte opibus iuvantur,

Solem et Vulcanum et Lunam, reliquos ne fama quidem acceperunt. 3 Vita

omnis in venationibus atque in studiis rei militaris consistit: ab parvulis

labori ac duritiae student. 4 Qui diutissime impuberes permanserunt,

maximam inter suos ferunt laudem: hoc ali staturam, ali vires nervosque

confirmari putant. 5 Intra annum vero vicesimum feminae notitiam habuisse

in turpissimis habent rebus; cuius rei nulla est occultatio, quod et

promiscue in fluminibus perluuntur et pellibus aut parvis rhenonum

tegimentis utuntur magna corporis parte nuda.

XXII. 1. Agriculture non student, maiorque pars eorum victus in lacte,

caseo, carne consistit. 2 Neque quisquam afri modum certum aut fines habet

proprios; sed magistratus ac principes in annos singulos gentibus

cognationibusque hominum, qui tum una coierunt, quantum et quo loco visum

est agri, attribuunt atque anno post alio transire cogunt. 3 Eius rei

multas afferunt causas: ne assidua consuetudine capti studium belli gerendi

agricultura commutent; ne latos fines parare studeant, potentioresque

humiliores possessionibus expellant; ne accuratius ad frigora atque aestus

vitandos aedificent; ne qua oriatur pecuniae cupiditas, qua ex re factiones

dissensionesque nascuntur; 4 ut animi aequitate plebem contineant, quum

suas quisque opes cum potentissimis aequari videat.

XXIII 1. Civitatibus maxima laus est quam latissime circum se vastatis

finibus solitudines habere. 2 Hoc proprium virtutis existimant, expulsos

agris finitimos cedere, neque quemquam prope audere consistere; 3 simul hoc

se fore tutiores arbitrantur, repentinae incursionis timore sublato. 4 Quum

bellum civitas aut illatum defendit aut infert, magistratus, qui ei bello

praesint, ut vitae necisque habeant potestatem, deliguntur. 5 In pace

nullus est communis magistratus, sed principes regionum atque pagorum inter

suos ius dicunt controversiasque minuunt. 6 Latrocinia nullam habent

infamiam, quae extra fines cuiusque civitatis fiunt, atque ea iuventutis

exercendae ac desidiae minuendae causa fieri praedicant. 7 Atque ubi quis

ex principibus in concilio dixit, se ducem fore, qui sequi velint,

profiteantur, consurgunt ii, qui et causam et hominem probant, suumque

auxilium pollicentur atque ab multitudine cjllaudantur: 8 qui ex his secuti

non sunt, in desertorum ac proditorum numero dicuntur, omniumque his rerum

postea fides derogatur. 9 Hospitem violare fas non putant; qui quaque de

causa ad eos venerunt, ab iniuria prohibent, sanctos habent, hisque omnium

domus patent victusque communicatur.

XXIV. 1. Ac fuit antea tempus, quum Germanos Galli virtute superarent,

ultro bella inferrent, propter hominum multitudinem agrique inopiam trans

Rhenum colonias mitterent. 2 Itaque ea, quae fertilissima Germaniae sunt,

loca circum Hercyniam silvam, quam Eratostheni et quibusdam Graecis fama

notam esse video, quam illi Orcyniam apellant, Volcae Tectosages

occupaverunt atque ibi consederunt; 3 quae gens ad hoc tempus his sedibus

sese continet summamque habet iustitiae et bellicae laudis opinionem. 4

Nunc, quod in eadem inopia, egestate, patientia, qua ante, Germani

permanent, eodem victu et cultu corporis utuntur, 5 Gallis autem

provinciarum propinquitas et transmarinarum rerum notitia multa ad copiam

atque usus largitur, 6 paulatim assuefacti superari multisque victi

proeliis ne se quidem ipsi cum illis virtute comparant.

Публий Корнелий Тацит (около 55 года н.э. – около 120 года н.э.)

Germania

I. Germania omnis a Gallis Raetisque et Pannoniis Rheno et Danubio

fluminibus, a Sarmatis Dacisque mutuo metu aut montibus separatur. Cetera

Oceanus ambit, latos sinus et insularum immensa spatia complectens...

II. Ipsos Germanos indigenas crediderim, minimeque aliarum gentium

adventibus et hospitiis mixtos, quia nec terra olim sed classibus

advehebantur, qui mutare sedes quaerebant, et immensus ultra utque sic

dixerim adversus Oceanus raris ab orbe nostro navibus aditur.

Quis porro, praeter periculum horridi et ignoti maris, Asia aut Africa

aut Italia relicta Germaniam peteret, informem terris, asperam coelo,

tristem cultu aspectuque, nisi si patria sit?..

IV. Ipse eorum opinionibus accedo, qui Germaniae populos nullis aliis

aliarum nationum connubiis infectos propriam et sinceram et tantum sui

similem gentem exstitisse arbitrantur. Unde habitus quoque corporum,

quamquam in tanto hominum numero, idem omnibus; truces et caerulei oculi,

rutilae comae, magna corpora et tantum ad impetum valida; laboris atque

operum non eadem patientia; minimeque sitim aestumque tolerare, frigora

atque inediam coelo solove assueverunt.

V. Terra, etsi aliquando specie differt, in universum tamen aut silvis

horrida, aut paludibus foeda, humidior qua Gallias, ventosior qua Noricum

et Pannoniam aspicit, satis ferax, frugiferarum arborum, impatiens, pecorum

fecunda, sed plerumque improcera. Ne armentis quidem suus honor aut gloria

frontis; numero gaudent, eaeque solae et gratissimae opes sunt. Argentum et

aurum propitiine an irati dii negaverint, dubito. Nec Tamen affermaverim,

nullam Germaniae venam argentum aurumve gignere; quis enim scrutatus est?

Possessione et usu haud perinde afficiuntur. Est videre apud illos argentea

vasa, legatis et principibus eorum muneri data, non in alia utilitate quam

quae humo finguntur; quamquam proximi ob usum commerciorum aurum et

argentum in precio habent, formasque quasdam nostrae pecuniae agnoscunt

atque eligunt. Interiores simplicius et antiquius permutatione mercium

utuntur. Pecuniam probant veterem et diu notam, serratos bigatosque.

Argentum quoque magis quam aurum sequuntur, nulla affectatione anumi, sed

quia numerus argenteorum facilior usui est promiscua ac vilia mercantibus.

VI. Ne ferrum quidem superest, sicut ex genere telorum colligitur. Rari

gladiis aut maioribus lanceis utuntur. Hastas vel ipsorum vocabulo frameas

gerunt angusto et brevi ferro sed ita acri et ad usum habili, ut eodem

telo, prout ratio poscit, vel cominus vel enimus pugnent. Et eques quidem

scuto frameaque contentus est; pedites et missilia spargunt, pluraque

singuli atque immensum vibrant nudi aut sagulo leves. Nulla cultus

iactatio; scuta tantum lectissimis coloribus distinguunt. Paucis loricae,

vix uni alterive cassis aut galea. Equi non forma, non velocitate

conspicui...

In universum aestimanti plus penes peditem roboris, eoque mixti

proeliantur, apta et congruente ad equestrem pugnam velocitate peditum,

quos ex omni iuventute delectos ante aciem locant. Definitur et numerus;

centeni ex singulis pagis sunt, idque ipsum inter suos vocantur, et quod

primo numerus fuit, iam nomen et honor est.

Acies per cuneos componitur. Cedere loco, dummodo rursus instes, consilii

quam formidinis arbitrantur. Corpora suorum etiam in dubiis proeliis

referunt. Scutum reliquisse praecupuum flagitium, nec aut sacris adesse aut

concilium inire ignominioso fas, multique superstites bellorum infamiam

laqueo finierunt.

VII. Reges ex nobilitate, duces ex virtute sumunt. Nec regibus infinita

aut libera potestas, et duces exemplo potius quam imperio, si prompti, si

conspicui, si ante aciem agant, admiratione praesunt. Ceterum neque

animadvertere neque vincire, ne verberare quidem nisi sacerdotibus

permissum, non quasi in poenam nec ducis iussu, sed velut deo imperante,

quem adesse bellantibus credunt; effigiesque et signa quaedam detracta

lucis in proelium ferunt. Quodque praecipuum fortitudinis incitamentum est,

non causis, non fortuita conglobatio turmam aut cuneum facit, sed familiae

et propinquitates; et in proximo pignora, unde feminarum ululatus audiri,

unde vagitus infantium. Hi cuique sanctissimi testes, hi maximi laudatores.

Ad matres, ad coniuges vulnera ferunt; nec illae numerare aut exigere

plagas pavent, cibosque et hortamina pugnantibus gestant.

VIII. Memoriae proditur quasdam acies inclinatas iam et labantes a

feminis restitutas constantia precum et obiectu pectorum et monstrata

cominus captivitate, quam longe impatienttius feminarum suarum nomine

timent, adeo, ut efficacius obligentur animi civitatum, quibus inter

obsides puellae quoque nobiles imperantur...

IX. Deorum maxime Mercurium colunt, cui certis diebus humanis quoque

hostiis litare fac habent...

X. De minoribus rebus principes consultant, de maioribus omnes, ita

tamen, ut ea quoque, quorum penes plebem arbitrium est, apud principes

pertractentur. Coeunt, nisi quid fortuitum et subitum incidit, certis

diebus, quum aut inchoatur luna aut impletur; nam agendis rebus hoc

auspicatissimum initium credunt. Nec dierum numerum, ut nos, sed noctium

computant; sic constituunt, sic condicunt; nox ducere diem videtur... Ut

turbae placuit, considunt armati. Silentium per sacerdotes, quibus tum et

coercendi ius est, imperatur. Mox rex vel princeps, prout aetas cuique,

prout nobilitas, prout decus bellorum, prout facundia est, audiuntur,

auctoritate suadendi magis, quam iubendi potestate. Si displicuit

sententia, fremitu aspernantur; sin placuit, frameas concutiunt.

Honoratissimum assensus genus est armis laudare.

XII. Licet apud concilium accusare quoque et discrimen capitis intendere.

Distinctio poenarum ex delicto. Proditores et transfugas arboribus

suspendunt, ignavos et imbelles et corrore infames coeno ac palude iniecta

insuper crate mergunt. Diversitas supplicii illuc respicit, tamquam scelera

ostendi oporteat, dum puniuntur, flagitia abscondi. Sed et levioribus

delictis pro modo poenarum equorum pecorumque numero convicti mulctantur.

Pars mulctae regi vel civitati, pars ipsi, qui vindicatur, vel propinquis

eius exsolvitur. Eliguntur in iisdem conciliis et principes, qui iura per

pagos vicosque reddunt. Centeni singulis ex plebe comites consilium simul

et auctoritas assunt.

XIII. Nihil autem neque publicae, neque privatae rei nisi armati agunt.

Sed arma sumere non ante cuiquam moris quam civitas suffecturum probaverit.

Tum in ipso concilio vel principum aliquis, vel pater, vel propinquus scuto

frameaque iuvenem ornant. Haec apud illos toga, hic primus iuvaentae honos:

ante hoc domus pars videntur, mox reipublicae...

XIV. Quum ventum in aciem, turpe principi virtute vinci, turpe comitatui

virtutem principis non adaequare. Iam vero infame in omnem vitam ac

probrosum superstitem principi suo ex acie recessisse...

Principes pro victoria pugnant, comites pro principe...

Pignum quin imo et iners videtur sudore acquirere, quod possis sanguine

parare.

XV. Quotiens bella non ineunt, non multum venatibus, plus per otium

transigunt, dedidi somno ciboque, fortissimus quisque ac bellicosissimus

nihil agens; delegata domus et penatium et agrorum cura feminis senibusque

et infirmissimo cuique ex familia, ipsi hebent...

Mos est civitatibus ultro ac viritim conferre principibus vel armentorum

vel frugum, quod pro honore acceptum etiam necessitatibus subvenit. Gaudent

praecipue finitimarum gentium donis, quae non modo a singulis, sed publicae

mittuntur, electi equi, magna arma, phalerae torquesque. Iam et pecuniam

accipere docuimus.

ПРИЛОЖЕНИЕ

( 1. Genetivus subiectivus et obiectivus (родительный логического

подлежащего и дополнения)

Выражение timor populi может означать “страх народа” и “страх перед

народом”. Следовательно, при существительном отглагольном или сохраняюбщем

глагольное значение родительный падеж может быть логическим подлежащим

(subiectivus) или логическим дополнением (obiectivus).

Genetivus obiectivus употребляется при глаголах со значением: “помнить”,

“напоминать”, “забывать”, в зависимости от прилагательных со значением:

желающий, знающий, помнящий, участвующий, обладающий, полный. Например:

cupidus gloriae “жаждущий славы”.

По существу к genetivus obiectivus восходит genetivus criminis –

родительный обвинения, употребляемый для обозначения правонарушения или

наказания: accusare proditionis “обвинять в измене”, capitis damnare

“приговаривать к смертной казни”.

( 2. Genetivus possessivus (родительный притяжательный)

Genetivus обычно обозначает лицо или предмет, которому что -либо

принадлежит. Такой genetivus называется possessivus: libri Ciceronis

“сочинения Цицерона”.

Одним из видов genetivus possessivus является genetivus characteristicus,

означающий лицо или предмет, который обладает определенным свойством или

находится в определенном состоянии: Pecudis, non hominis est nescire. “Не

обладать знаниями – это признак скота, а не человека”.

( 3. Gevetivus qualitatis.

Родительный падеж может обозначать свойство или качество предмета или

лица: vir magnae prudentiae “человек большого ума”. В том же смысле

употребляется ablativus qualitatis: vir magna prudentia. Однако чаще

ablativus qualitatis выражает качества преходящие или относящиеся к

внешности: Laeto animo sum. “Я нахожусь в веселом настроении”.

( 4. Genetivus partitivus.

При превосходной степени прилагательных, а также при местоимениях,

числительных употребляется беспредложный родительный разделительный падеж

множественного числа genetivus partitivus, обозначающий целое, из которого

берется лишь часть. В русском языке в этом случае употребляются выражения с

предлогами из, среди, между. Например: Gallorum omnium fortissimi sunt

Belgae “изо всех галлов самыми храбрыми являются бельги”; unus omnium “один

изо всех”; quis vestrum “кто из вас”.

( 5. Genetivus et ablativus pretii

Родительный цены обозначает цену предмета при глаголах со значением

“ценить” и “стоить”, а также при глаголах, обозначающих “покупать”,

“продавать”, “нанимать” и т.п. в выражениях типа: tanti “за сколько”,

pluris “дороже”, minoris “дешевле”; Homines sua parvi pendunt. “Люди свое

ценят дешево”.

В других случаях в обозначении цены, а также при выражениях dignus

“достойный” и indignus “недостойный” употребляется аблатив цены, ablativus

pretii: Viginti talentis unam orationem Isocrates vendidit. “Исократ продал

одну (только) речь за двадцать талантов”.

( 6. Ablativus separationis (аблатив отделения)

В латинском ablativus соединились функции трех латинских падежей:

собственно аблатива, т.е. отделительного, орудийного (instrumentalis) и

местного (locativus). Собственно аблатив имеет разные виды.

Ablativus separationis обозначает лицо или предмет, от которого что-

нибудь или кто-нибудь отделяется, удаляется: Magno me metu liberabis. “Ты

избавишь меня от великого страха”; causa desistere “отказаться от иска”.

( 7. Ablativus originis (аблатив происхождения)

Ablativus originis обозначает лицо, от которого происходит кто-либо:

Venus Iove nata est et Diona. “Венера родилась от Юпитера и Дионы”.

( 8. Ablativus materiae (аблатив материала)

Аблатив может означать материал, вещество, из которого что-либо сделано:

Navis ex tabulis fabricatur. “Корабль делается из досок”.

( 9. Ablativus auctoris (аблатив действующего лица)

К собственно аблативу по существу восходит ablativus auctoris, поскольку

он обозначает переход действия с субъекта на объект в страдательном

обороте.

( 10. Ablativus instrumenti (аблатив орудия)

В орудийной функции ablativus близок к русскому творительному падежу и

обычно отвечает на вопросы: кем? чем? Ablativus instrumenti обозначает

орудие или средство, при помощи которого совершается то или иное действие:

Cornibus tauri se tutantur. “Быки защищаются рогами”; memoria tenere

“помнить”, досл.: “держать памятью”.

( 11. Ablativus modi (аблатив образа действия)

Ablativus modi обозначает способ, которым совершается действие, причем,

когда имеется определение, то обычно употребляется предлог cum: Duces

silentio copias castris educunt. “Вожди в тишине выводят войско из лагеря”;

Litteras tuas magno cum gaudio lego. “Твое письмо я читаю с большим

удовольствием”.

( 12. Ablativus causae (аблатив причины)

Ablativus cause выражает причину действия или состояния: casu “случайно”,

iussu “по приказу”. Dux victoria superbus erat. “Вождь был горд победой”.

( 13. Ablativus limitationis (аблатив ограничения)

Ablativus limitationis обозначает, в каком отношении или с какой точки

зрения ограничивается данное действие или состояние: Poeta Graecorum

Aesopus nomine. “Один греческий поэт, по имени Эзоп”. Galli omnes lingua

inter se differunt. “Все галлы различаются между собою языком”.

( 14. Ablativus loci

Ablativus loci употребляется в беспредложных сочетаниях со словами:

locus, i m “место”, pars, partis f “часть”, totus, a, um “весь”, например:

Hostes loco idoneo pugnant. “Враги сражаются на удобном месте”.

Dextra parte “по правую сторону”, tota Asia “во всей Азии”, terra marique

“на суше и на море”.

( 15. Ablativus comparationis (аблатив сравнения)

При сравнительной степени в случае пропуска союза quam “чем” в латинском

языке употребляется аблатив сравнения ablativus comparationis. По-русски в

бессоюзной конструкции употребляется родительный падеж:

Quid veritetis dulcius habemus? “Что приятнее правды?” Quid dulcius, quam

veritas, habemus? “Что приятнее, чем правда?”

( 16. Ablativus et accusativus temporis

Ablativus temporis, аблатив времени, обозначает, во сколько времени или

когда что-либо произошло. Например: Roscius multis annis Romam non venit.

“Росций в течение многих лет не приходил в Рим”; die “днем”, vere “весной”

и т.д.; primo Punico bello “во время первой Пунической войны”.

Accusativus temporis, винительный времени, обозначает продолжительность

действия, а также возраст: Alexander Magnus Tredecim annos rogavit.

“Александр Великий царствовал тринадцать лет”; Crassus quattuor et triginta

tum habebat annos. “Крассу было 34 года”.

( 17. Nominativus et accusativus duplex

Сочетание двух винительных падежей, из которых один является падежом

прямого объекта, а другой – согласованным с ним винительным падежом

предиката (существительного, прилагательного). Romani Ciceronem consulem

creant римляне избирают Цицерона консулом. Наиболее часто accusativus

duplex встречается при глаголах vocare, nominare, appellare, dicere

(называть (кого кем? чем? каким?); putare, existimare считать; creare

избирать; facere делать. Латинскому винительному падежу предиката в русском

языке соответствует творительный.

Если предложение, содержащее accusativus duplex, преобразуется в

страдательную конструкцию, то оба приглагольных винительных падежа

заменяются именительными, т.е. возникает конструкция nominativus duplex

(двойной именительный) при страдательном залоге глагола сказуемого Cicero

consul creari Цицерон избирается консулом. В русском языке именная часть

ставится в творительном падеже, хотя допускается и именительный.

( 18. Accusativus extensionis (винительный протяженности)

Пройденное пространство, протяженность в пространстве (на вопросы: как

длинно? как широко? как глубоко?) обозначает accusativus extensionis:

Caesar milia passuum viginti procedit. “Цезарь проходит двадцать тысяч

шагов”.

( 19. Accusativus exclamationis (винительный восклицания)

Accusativus exclamationis употребляется в восклицаниях и часто

сопровождается междометием:

O tempora, o mores! (Cic.) “О времена, о нравы!”

Urbem venalem! (Sall.) “Продажный город!”

( 20. Dativus obiecti indirecti (дательный непрямого объекта)

Основная функция dativus – выражение непрямого дополнения при ответе на

вопросы кому? чему?: Civis legibus obtemperat. “Гражданин повинуется

законам”. Многие латинские глаголы имеют иное управление, чем русские

глаголы того же значения. Например, глагол persuadere “убеждать” требует в

латинском языке дательного падежа: persuadeo tibi “я убеждаю тебя”.

С dativus обычно сочетаются глаголы, имеющие приставки: ad-, ante-, con-,

in-, ob-, post-, prae-, sub-, super-. Например: homo animalibus praestat

“человек превосходит животных”.

( 21. Dativus possessivus (дательный притяжательный)

Dativus posssessivus при глаголе esse обозначает лицо или предмет, у

которого что-либо присутствует или отсутствует: Mihi sunt multi amici. “У

меня много друзей”.

( 22. Dativus auctoris (дательный действующего лица)

Dativus auctoris встречается в страдательных оборотах: duci iam dudum

consilium captum est. “У вождя уже давно принято решение”.

( 23. Dativus commodi et incommodi (дательный пользы и невыгоды)

Dativus commodi et incommodi обозначает лицо или предмет, на пользу или

во вред которому что-либо совершается: Non scholae, sed vitae discimus. “Мы

учимся не для школы, а для жизни”.

( 24. Dativus finalis (дательный цели)

Dativus finalis служит для обозначения цели того или иного действия:

praesidio “для защиты”. Обычно dativus finalis встречается в обороте

dativus duplex.

( 25. Dativus duplex (двойной дательный падеж)

Dativus duplex представляет собой сочетание dativus commodi (incommodi) c

dativus finalis: Caesar sex cohortes castris praesidio reliquit. “Цезарь

оставил лагерю в качестве защиты шесть когорт”.

( 26. Обозначение городов

На вопрос где? В единственном числе I – II склонения употребляется

genetivus, в остальных случаях – ablativus: Romae “в Риме”, Corinthi “в

Коринфе”, Athenis “в Афинах”, Carthagine “в Карфагене”.

На вопрос куда? – accusativus: Romam “в Рим”, Corinthum “в Коринф”,

Athenas “в Афины”, Carthaginem “в Карфаген”.

На вопрос откуда? – ablativus: Roma “из Рима”, Corintho “из Коринфа”,

Athenis “из Афин”, Carthagine “из Карфагена”.

содержание

Методические указания………………………………………………..3

Статьи для домашнего чтения в первом семестре…………………24

Контрольная работа и методические указания к ее выполнению…33

Тексты для домашнего чтения второго семестра…………………..37

Приложение……………………………………………………………42

Страницы: 1, 2